Кацярына (Тарас Шаўчэнка) Страница 1 - Литвек

Тарас Шаўчэнка Кацярына

В.А.Жукоўскаму на памяць

22 красавіка 1838 года

І

Кахайцеся, чарнабрыўкі,

Ды не з маскалямі,

Маскалі - чужыя людзі,

Чыняць ліха з вамі.

Жартуючы маскаль любіць,

Жартуючы кіне,

Ў Маскоўшчыну сваю пойдзе,

А дзяўчына гіне...

Каб сама, то йшчэ б нічога,

А то й стара маці,

Што на свет зрадзіла Божы,

Мусіць прападаці.

Спяваючы сэрца вяне,

Калі за што знае;

Людзі сэрца не пабачаць,

«Блудніцай» аблаюць.

Кахайцеся ж, чарнабрыўкі,

Ды не з маскалямі.

Маскалі - чужыя людзі,

Здзекваюцца вамі.

Бацькі, маці Кацярына

Слухаці не стала,

Маскаліка палюбіла,

Як сэрцайка знала.

Палюбіла маладога,

Ў садочак хадзіла,

Пакуль сябе, сваю долю

Там не загубіла.

Вячэраці кліча маці,

А дачка не чуе;

Дзе з маскалікам жартуе,

Там і заначуе.

Не дзве ночы кары вочы

Люба цалавала,

Пакуль слава на сяло ўсё

Нядобрая стала.

Няхай сабе тыя людзі

Што хочуць гавораць:

Яна любіць, то й не чуе,

Што ўкралася гора.

Надышлі благія весткі

Ў паход затрубілі,

Маскалі пайшлі на турка,

Катрусю забылі.

Не адчула, ды і што там,

Што дзявоча згуба,

За мілога, як спяваці,

Й патужыці люба.

Абяцаўся чарнабрывы,

Калі не загіне,

Абяцаўся ён вярнуцца -

Тады Кацярына

Будзе сабе маскоўкаю,

Забудзецца гора;

А пакуль што, няхай людзі

Што хочуць гавораць.

Не журыцца Кацярына -

Слёзачкі ўцірае,

Бо на вуліцы дзяўчаты

Без яе спяваюць.

Не журыцца Кацярына -

Памыецца слёзкай,

Возьме ў поўнач вёдры, пойдзе

Па ваду, за вёску,

Каб ворагі не бачылі;

Прыйдзе да крыніцы,

Стане сабе пад каліну,

Заспявае Грыца.

Так спявае, вымаўляе,

Аж каліна плача.

Вярнулася - і радзенька,

Што ніхто не бачыў...

Не журыцца Кацярына

І ў думках не мае -

У новенькай хусціначцы

Ў акно пазірае.

Выглядае Кацярына...

Паўгода мінула;

Занудзіла каля сэрца,

У баку кальнула.

Заняпала Кацярына,

Ледзьве-ледзьве дыша...

Ачуняла ды ў запечку

Дзіцянё калыша.

А замужкі бубняць бубнам,

Матулю бічуюць,

Што маскалі вяртаюцца

Ды ў яе начуюць:

«Дочка ў цябе чарнабрыва,

Ды йшчэ не ядына,

А муштруе ў запечку

Маскоўскага сына.

Чарнабрывага прыдбала...

Знаць, сама вучыла...»

Бадай жа вас, сакатухі,

Маланка пабіла,

Як і матку, што на смех вам

Сына спарадзіла!

Кацярына, маё сэрца!

Горанька з табою!

Дзе ты дзенешся на свеце

З малым сіратою?

Хто без мілага спаткае,

Як сваіх, хто прыме?

Бацькі ўжо - чужыя людзі,

Цяжка жыці з імі!

Ачуняла Кацярына;

Калыша дзіцятка,

А на вуліцу ў аконца

Паглядае ўкрадкам;

Паглядае - а няма ўсё!..

Няўжо ж і не будзе?

У садок пайшла б паплакаць,

Дык пабачаць людзі.

Зойдзе сонца - Кацярына

Па садочку ходзіць,

На ручаньках носіць сына,

Вочкамі паводзіць:

«Вось тут з муштру выглядала,

Вось тут размаўляла,

А там... а там... ах, сыночак!» -

Дый недасказала...

Зелянеюць у садочку

Чарэшні ды вішні;

Як выходзіла й калісьці,

Кацярына выйшла.

Выйшла ды ўжо не спявае,

Як раней спявала,

Як маскаля маладога

Ў вішняку чакала.

Не спявае чарнабрыва,

Кляне сваю долю.

А тым часам варажбіткі

Чыняць сваю волю -

Паганую твораць справу,

Што ж мае рабіці?

Каб быў мілы, чарнабрывы, -

Умеў бы спыніці...

Так далёка чарнабрывы,

Не чуе, не бача,

Як з яе смяюцца злыдні,

Як Катруся плача.

Мо забіты чарнабрывы

За ціхім Дунаем;

Ці ў Маскоўшчыне ўжо, можа, -

Другую кахае!

Не, чарнявы не забіты,

Ён жывы-здаровы...

А дзе ж знойдзе ён такія

І вочы і бровы?

Ў Маскоўшчыне, на край свету,

На тым баку мора,

Няма нідзе Кацярыны;

Ды здалась на гора!..

Бровы, кары вачаняты

Даці ўмела маці,

Ды не ўмела ў гэтым свеце

Шчасця, долі даці.

А без долі твар бяленькі -

Як кветка на полі:

Пячэ сонца, трэпле вецер,

Рве ўсякі паволі.

Умывай жа тварык белы

Дробнымі слязамі, -

Маскалікі вярнуліся

Іншымі шляхамі.

ІІ

У канцы стала сядзіць бацька,

На рукі схіліўся;

Не глядзіць ён на свет Божы:

Цяжка зажурыўся.

Ля яго старая маці

Сядзіць на ўслоне,

Са слязамі адно толькі

На дачку гамоне:

«Што, вяселле, мая дочка?

А дзе ж твая пара?

Дзе сваточкі з ручнікамі,

Прыданкі, баяры?

Ў Маскоўшчыне, мая дочка!

Ідзі ж іх шукаці,

Ды не кажы добрым людзям,

Што ў цябе ёсць маці.

Ох, праклятаю часінай

Цябе спарадзіла!

Каб ды знала, да ўсход сонца

Была б утапіла...

Гадзюкавай была б стравай,

Цяпер - маскалёвай...

Ой, дачушка, ой, дачушка,

Цвеце мой ружовы!

Як ягадку ды як птушку,

Кахала, расціла

На нядолю... Эх, дачушка,

Што ты нарабіла?..

Адплаціла!.. Йдзі, шукай жа

У Маскве свякрухі.

Не слухала маіх радаў,

Дык яе паслухай!

Ідзі, дочка, знайдзі яе,

Знайдзі, прывітайся,

Будзь шчасліва ў чужых людзях,

Да нас не вяртайся!

Не вяртайся, мая дзетка,

З далёкага краю...

А хто ж костачкі мае тут

Без цябе схавае?

Хто заплача нада мною,

Як родная дзетка?

Хто пасадзіць на магіле

Каліну ды кветкі?

Хто без цябе