- 1
- 2
- 3
- . . .
- последняя (17) »
Уладзімір Караткевіч Званы Віцебска
Хроніка з XVII стагоддзя ў трох дзеях, шасці карцінах
Дзеючыя асобы
Сцяпан Пасіёра – завадатар паўстання 1623 года ў Віцебску. Марцыян Ропат – цэхавы збраяроў-мечнікаў. Антоні-Лар Вольха – залатых спраў майстра. Багуслава (Багуся) Данель – дзяўчына, дачка аднаго з віцабскіх радцаў. Прузына Трапашкава – яе “мамка”. Еўга Бабук – былая павітуха, напаўюродка. Баба Абдзярыха – гандлярка калдунамі. Навум Воўк Сымон Неша Іля – свавольны поп. Неўсця Ярамяшэвіч-Скверша Васка Матыс Янка Гужнішчаў – званар. Ладысь – аршанец. Пятро – палачанін. Васіль – яго сын. Вінусь – вільнянін. Зуліся Вальгіна Іасафат (Ізахват) Кунцэвіч – уніяцкі арцыбіскуп Полацкі і Віцебскі. Архідыякан Дарафей – давераная асоба Кунцэвіча. Леў Сапега – вялікі канцлер Вялікага княства. Палікар Абрагімовіч – тысячнік, галава біскупскай “гвардыі”. Станіслаў Касінскі – езуіт, духоўнік Кунцэвіча. Аляксандр Корвін-Гансеўскі – рэферэндарый і дзяржаўны сакратар Вялікага княства, Веліжскі, Пуньскі, Купінскі і іншы стараста. Член камісарскага суда. 1-шы вартавы. 2-гі вартавы. 3-ці вартавы. Мяшчане, гвардзейцы, члены трыбунала, варта, муляры, служкі, кат.
І i ІІ дзеі адбываюцца ў Віцебску ў жніўні – лістападзе 1623 года, ІІІ – у лютым 1624 года, там жа.
Дзея першая
Карціна першая
Цьмяныя контуры дамоў і вежаў. Ляцяць над імі і клубяцца чорныя страшньш хмары. Амаль поўная цемра. Хаос. I з гэтага хаосу – Голас.
Голас. Гэта было роўна 350 год таму. Чалавецтва змучылася ў рэлігійных войнах XVI стагоддзя. Многім людзям здавалася, што нават змрок Сярэднявечча – лепшы, бо ў ім была раўнавага духоўная. I Рым, папа ўзнамерыліся “даць гэтую раўнавагу, даць спакой душам”. Нават агнём і мячом, не думаючы, ці варта плаціць за парадак гвалтам і разбоем. На беларускія землі быў дасланы для вайны з ерасямі, увядзення уніі, саюзу з Рымам і знішчэння іншаверцаў – біскуп Іасафат Кунцэвіч. Хто не згодзен – плаха, хто гаворыць і думае па-свойму – меч. I таму XVII стагоддзе было асабліва страшнае для Беларусі, якая ніколі яшчэ не стаяла так блізка да загібелі. I ў тым, што так не здарылася, – заслуга і гонар многіх. Але аднымі з першых узнялі свой голас супраць знішчэння і смерці – Віцебскія Званы.
Паступова святлее. Ясны, залаты асенні дзень. Плошча перад царквой Успення маці божай (прачыстай) на Узгорскім пасадзе, пры ўпадзенні Віцьбы ў Дзвіну. Галоўны ўваход у царкву – справа, а перад намі – бакавы. Злева ад царквы, за садам, з якога звісаюць чырвоныя арабіны, – аркады гасцінага двара, далей – сілуэт ратушы, а правей ад аркадаў – задні мур двара арцыбіскупа. Правей, за плошчаю, халодна сінеюць хвалі Віцьбы і Дзвіны, відаць каменныя,крыху пабітыя часам замкавыя вежы. На плошчы натоўп. У многіх у руках пучкі каласоў з гронкамі арабіны: прыйшлі свяціць. Ціша і спакой. I раптам гул абураных галасоў.
Галасы. А людзейкі, а добрыя! А што ж гэта робіцца?! Біскупскія людзі нас з каласамі ад царквы гоняць. Вальгіна. На прачыстую, у імя якой храм! На ўспенне маці божай. Зуліся. Проста па гарбузах кіямі да крыві б’юць. Навум Воўк. Здохні, біскуп Іасафат! Матыс. Здохні, кунцэвічаўскае адроддзе! Не Марына... было... імя тваёй маці, а сука! Абдзярыха. Антыхрыста спарадзіла! Зуліся. Не Гаўрыла-шавец яе за падол хапаў, а чорт! Вальгіна. Божухна! Гэта ж цяпер, якраз перад сяўбою і каласочкі пасвяціць недзе! Не ўзыдуць зярняткі!
Плач.
Гэта ж ён, падла уніцкае, на арабіну, на кроў сына яе, святой вадою пырснуць не хоча. Зуліся. Бацька ягоны боты псаваў, а гэты псуе душы. Абдзярыха (накрываючы дзежку з калдунамі). Каб табе, піндзюр, не толькі маіх, на свеце лепшых, калдуноў не паспытаць, каб табе – ніякіх. Iля. Ідзіце адсюль, людзі, ідзіце да мяне ў шалаш, у Задзвінне. А гэтымі – няхай іхнія ж дзеці ў голад давяцца. Абдзярыха. Каб табе, гнідзе, у Дзвіне захлынуцца! Каб табе столькі язваў было, як гронак на арабінках гэтых! Еўга. Язваў, як гронак! Язваў, як гронак! А там яго прыпякуць, прыпякуць! Галава рассядзецца, на азадак будзе падобная!
Ланцуг служак, так званая біскупская “гвардыя”, цясніць народ. Наперадзе тысячнік Палікар Абрагімовіч, здаравенны змрочны грак у варанёных даспехах.
Палікар. Кідай каласы! Кідай арабіну гэтую паганскую! Зуліся. Палікар Абрагімовіч! Крумкач ты! Iля. Татарын тваю прабабку таптаў, а і ты – “за хра-ам”. Вальгіна. Б’юцца! У імя бога б’юць!
I тут на дарозе “гвардыі” паўстае другі ланцуг: Марцыян Ропат, поп Іля, Навум Воўк, Сымон Неша, Неўсця Ярамяшэвіч-Скверша, Васка Матыс, іншыя. Спынілі.
Навум Воўк. Ану, хто супраць бога і Віцебска?! Неўсця (тысячніку). Адыдзі, галубачка, адыдзі, ластавачка ты наша. Ты што ж гэта віцьбічаў зачапіў? Гэта ты – дарэмна... Ану, гець з дарогі, маць тваю не займаць, бацькі не чапаць! Матыс. Яно... Што ж гэта... людзі... Яно... хаця і ў скарботным падпіцці, бо – успенне, а... крыўдна... Неша. Хай скажа Сцяпан Пасіёра! Лепей не скажаш. Пасіёра. Ціха, людзі. Не трэба пакуль. Час яшчэ не прыйшоў. Патрывайце. Галасы. Не-не. Сцяпана на рукі!
Сцяпана Пасіёру падымаюць на рукі, даюць яму жардзіну, каб ёю абапіраўся на зямлю. Пасля людзі ставяць яго сабе на плечы.
Зуліся. Бач ты, пышны які! А гожы. Галоўка – проста як макаўка... пустая. Вальгіна. Ды што ты яго вечна зневажаеш? Зуліся. А так, балбатун. Адно словы гаворыць. Пасіёра. Людзі слаўнага места Віцебскага! Каменем мураванага! Дубам чорным апаясанага! Упрыгожанага безліччу званіц і палацаў! Багатага разумнымі дзядамі, магутнымі мужамі, жонкамі, што як вясёлкі. Чыстага водамі, зялёнага садамі, працавітага і кніжнага... Ды не. Раней багатага, раней кніжнага. Уніты прыйшлі. Хай рассыпецца слава наша – жарам. Ім – усё адно.
З’яўляецца Багуся Данель з Прузынай Трапашкавай, сваёй “мамкай”.
Мамка. Хадзем, сонейка, хадзем, пяшчотка, у царкву. Сам арцыбіскуп там. Ён – святы. Ён нават спавядае часам проста так, на вуліцы. Багуся. I п’яных таксама? Мамка. Ну, гэтага не ведаю. Можа, часам і п’яных. Ды што
- 1
- 2
- 3
- . . .
- последняя (17) »