Песьня пра зубра (Мікола Гусоўскі) Страница 3 - Литвек

прымушаючы кідаць з разгону!

Колькі я сконаў зьлічыў, зграй браханьня начуўся

Дзіцем яшчэ, брыдучы сьледам лоўчага-бацькі!

Сьцяміў усё: скуль выходзіць мядзьведзь ізь сям'ёю,

Як і калі йдзе вяпрук на папас у дуброву,

Пасткі як трэба стаўляць на ласёў палахлівых,

Каб як пятлі не заўважыў і ў сетку ускочыў.

Бачыў і чуў, як ад стрэлаў трымцела паветра,

Цяжка, з бурчаньнем на сьнег асядала здабыча,

Бачыў, як коньнік мільгае ў гушчары, як пырскі

Зыркай крыві і яго й гурбы сьнегу чырвеняць.

Вось жа-ж у гэткіх прыгодах у нашай старонцы

Часта быў зь іншымі роўны я ў справах лавецкіх:

Рэкі лясныя, Дняпра паўнаводнага стрыжань

Конна з буланым адольваў у гоне за зьверам.

Што ж, прызнаюся: ахвотна ў баку б я застаўся,

Ды адставаць ад сяброў у нас ганьбай лічылі.

Колькі нягод паспытаць давялося мне ў пушчах літоўскіх,

А без хвальбы гавару, быў я і спрытны і лоўкі.

Творчасьць ляснога майстэрства, мой плод недасьпелы,

Ты, чытачу мой, сарві з кроны ягонай нястройнай.

Мэта мая — цябе ўзяць на прыроды улоньне,

Зь ёй пазнаёміць, і з норавам дзікага зьвера.

4

Хай хіжаком не раўня, ўсіх іх наш зубар люцейшы,

Але людзей не кране, як яго не зачэпяць:

Толькі няспынна глядзіць, рух найменшы цікуе,

Пільна на варце стаіць і сябе, і сямейкі.

Створаў сьмялейшых няма ў гушчарох нашых родных.

Бачыш часьценька — пасецца спакойна, а вочы

Сочаць усё, касавурацца ўправа і ўлева.

Ты аж замёр, зьвералоўца, ты шчэз між кустамі,

Дзе там! Ён бачыць! Міргнеш — і прыкмеціць адразу!

Шоргат слабенькі, няўзнак трэсьне сучок пад нагою, —

Вушы свае нашатырыць, уміг страпянецца!

Калі не зазьзяе твой меч і ня бліскае дзіда,

Сьмела мінай у яго на ваччу — не зачэпіць,

Толькі ўтаропіцца тупа й стаіць нярухома,

Вокам праводзіць цябе, аж пакуль не схаваўся.

Розна бывала… Здаралася зь ім сутыкнуцца:

Спыніць хаду, гляне скоса — і болей нічога.

Але як собіць на самку зь цялём напароцца,

Ледзь зварухнешся, ухопіш за зброю з гарачкі, —

Ўвомірг разьярыцца й бор агалосіць рыканьнем,

Знакам шалёнага гневу: як сьмееш трывожыць!

Ды як адбой ты заб'еш і прабуеш уцёкаў,

Выйдзеш зь бяды непамяты, ўздагон ён ня рыне!

Люба сачыць зубранят: скачуць, малечча, дурэюць,

Маці й падлеткаў сваёй жвавай гульнёю лякаюць.

Зубар — ён кемлівы зьвер, хай сабе вось і цяляты:

Зь першага кроку ва ўсім маці яны пераймаюць,

Бегаюць сьледам, заўжды пасьвяцца побач старэйшых,

Скачуць праз выкратні, пні, дробныя рожкі прабуюць,

Як напаткаюць зьвера, згледзяць карча ў бураломе,

І — у гульні й барацьбе — целы з маленства гартуюць.

Бо ж і спачыну, як трэ, хіба ніколі ня знаюць.

Хай волат наш трывалкі, намаганьняў вялікіх

Зьверу каштуе пыніць сваё ймкненьне да руху.

Ўсьцешна глядзець, як ляціць ён у бегу імклівым

Рэдкім узьлесьсем або балацянай сьцяжынай,

Зь месца ірве, як падкінены нечаю прашчай,

І у імгненьне, ўсё цела назад павярнуўшы,

Ловіць нагамі памёт, што яшчэ ў паветры,

Ды зазьбівае яго, каб сьлядоў не пакінуць.

Але нічым не зраўнаць гэтак частыя ў статку

Бойкі быкоў за саміцаў у гульнях бяскроўных.

Сьвята Вэнэры спраўляюць зубры ў лістападзе

Кожнае восені, часта вясельлі трываюць

Тыдзень ці больш. І у часе такой насалоды

Чуецца толькі, як скрозь, заклікальна й пяшчотна

Пушча рыкае, а ў подыху кволым паветра

Лістам трапёткім шасьцяць векавыя дубровы…

Хто гэта бачыў і чуў — будзе сьветчыць напэўна:

Музыка нашых лясоў саладзей, чымся лера,

З поклічам ейным ня ў лік нат грымотныя трубы,

Хорам жа-ж гукаў лясных строга й стройна кіруе

Голас нястрымнай крыві, мне за ўсё наймілейшы!

Як доўга зубар жыве, не скажу, бо ня знаю,

Хто ж вядзе ўлік даўгавечнасьці гэткага зьвера?

Пішуць аднак, быццам недзе, памечаны ў статку

Быў правадыр двухсотгодні, прыкметны із грывы

Чорнай, як ноч, зь сівізною бялявай на чолцы.

Гэткай прыкметаю нібы назвалі ўвесь статак.

Калі паданьні даўнейшыя праўдзяць дакладна,

Вока згубіў у сутычцы ён, быў аднавокі.

Гэта магчыма. Ці ж з правам сумлеўным — бо дужы —

Бой ці адзін пачынае, а спрэчкі прычына

Аж праз гады толькі робіцца яснай, хай шрамаў

Уладалюбы ня могуць пазбыцца да скону…

Я не скажу й колькі год, няпрызнаны, у статку

Зубар той жыў, але ў гэных народных паданьнях

Ёсьць напаміны занадта ўжо доўгага часу:

Выдумкай погалас часта вушам дагаджае.

Я ж тутка права ня маю пісаць, што ня знаю:

Тым, для каго я пішу, да душы толькі праўда.

5

Шлях, мой чытач, быў намечаны загадзя намі.

Шлях у лясы, што хінуцца пад подыхам ветру,

На лугавіны расьцьвілыя, дзе на прывольлі

Мірна пасуцца зьвяры, карыстаючы з права.

Стойбішча дружна бароняць зубры, і старожа

Пільна глядзіць, каб у статку быў добры парадак.

Дужы зь нядужым уладай дзяліцца ня будзе,

Моц бо й дазнаньне — адны могуць даць панаваньне.

Ўсюды, у статку зубровым, загоне, дарозе,

Пэўне ж, адольвае ў бойцы сьмяротнай дужэйшы

І без трывогаў ні ймгненьня ў барох не мінае.

Смыль панаваньня злабу скрозь крывавую родзіць,

Кожны таму паядынак, а кончыцца сьмерцяй.

Той, хто слабога пабіў, дастае ўзнагароду,

Ну, а пабіты, калі не сканаў, невясёлы

Разам із жонкай са статку ідуць у выгнаньне.

Зубар, што статак пакінуў, адгэтуль баіцца

Нават рагаціны, ў статку ж заўжды быў спакойны.

Часам ня грэбуюць статкі й самотнікам-зубрам,

Гэткіх прыймаюць чароды блізу без замінкі.

Калі ж у бойцы лясной памірае сужонак,

Вернасьць сяброў нечаканая сьмерць парушае:

Ўдоваў выгнаных узноўкі у статак прыймаюць.

Княжы наказ, што бароніць і маці, і нашчадзь,

Множыць тым самым багацьце ды скарбы краіны.

6

Знае народ, што лясы нашы — скарб неацэнны,

Ён