мужу будзе, пэўна, не па сабе на могільніку, калі ён пойдзе туды адзін-адзінюсенькі. Яна жвава ўскочыла і гэтак жа быстра надзела сукенку.

Мужа яна дагнала на ўзгорку каля Ольсбю. Пачуўшы яе крокі, Борд зарагатаў.

— За мной пайшла, даведацца, ці не сцягну я генералаў пярсцёнак? — запытаўся ён.

— Ах ты мой любы! Я ж ведаю, што нічога такога ў цябе і ў думках няма. Я пайшла толькі каб быць з табой, калі прад табой з'явіцца могільнікавы дух ці конь-мярцвяк^[7].

Яны паскорылі крок. Надышла ноч, і ў беспрасветнай цемры віднелася на захадзе толькі вузкая светлая палоска. Муж з жонкай выдатна ведалі дарогу. Яны размаўлялі і былі ў добрым настроі. На могільнік жа яны ішлі толькі для таго, каб зірнуць, ці адкрыты склеп, і каб Борду не пакутаваць без сну, ламаючы сабе праз гэта галаву.

— Не, ніяк не паверыць, быццам яны там у Хедэбю такія ратазеі, што не замуруюць пярсцёнак зноў.

— Ды ўжо хутка аб усім даведаемся, — сказала жонка. — А вось, здаецца, і могільнікавая агароджа!

Селянін спыніўся, падзівіўшыся з вясёлага жончынага голасу. Не, быць таго не можа, каб яна накіравалася на могільнік з іншымі намерамі, чым ён.

— Перш чым увайсці на могільнік, — сказаў Борд, — нам, відаць, патрэбна б дамовіцца, што будзем рабіць, калі магіла адкрыта.

— Ужо і не ведаю, ці закрыта, ці адкрыта, а толькі наша справа — вярнуцца дамоў ды легчы спаць!

— І гэта слушна, твая праўда! — сказаў, зноў пакрочыўшы, Борд. — І не чакай, каб могілкавыя вароты былі ў гэты час не зачынены, — дадаў ён.

— Бадай, сапраўды, — падхапіла жонка. — Прыдзецца нам пералезці цераз сцяну, калі захочам наведаць генерала ды паглядзець, як яму там.

Муж зноў здзівіўся. Ён пачуў, як з лёгкім шумам пасыпаліся ўніз дробныя каменьчыкі, і тут жа ўбачыў, як на фоне светлай палоскі на захадзе вырысоўваецца жончына фігура. Яна ўзлезла ўжо наверх, на сцяну, і нічога мудронага ў тым не было, таму што сцяна была невысокая — усяго некалькі футаў. Дзіўным падалося яму толькі тое, што жонка праявіла такую жвавасць, узлезшы наверх раней за яго.

— Ну вось, — сказала яна. — Давай руку, я дапамагу табе ўзлезці!

Хутка сцяна засталася ззаду, і цяпер яны моўчкі і асцярожна прабіраліся сярод невысокіх магільных грудкоў.

Адзін раз Борд спатыкнуўся аб такі грудок і ледзь быў не паваліўся. Яму падалося, быццам хтосьці падставіў яму ножку. Ён так спалохаўся, што ўвесь задрыжаў і загаварыў гучна, на ўвесь голас, каб мярцвякі зразумелі, з якімі намерамі ён прыйшоў на могільнік.

— Не хацеў бы я прыйсці сюды, калі б справа мая была несправядлівая.

— Яшчэ чаго скажаш, — запярэчыла жонка. — Ужо тут ты маеш рацыю! А вунь ужо і магіла віднеецца!

Пад цёмным начным небам ён разгледзеў вывернутыя з зямлі магільныя пліты.

Неўзабаве яны былі ўжо каля самай магілы і ўбачылі, што яна адкрыта. Пралом у склепе не быў замураваны.

— Ну і няўклюды ж яны, — вылаяўся Борд. — Быццам знарок хочуць спакусіць тых, хто ведае, якая каштоўнасць там схавана.

— Пэўна, спадзяюцца, што ніхто не адважыцца крануць нябожчыка, — сказала жонка.

— Ды і ўвогуле мала радасці лезці ў такую магілу, — зазначыў муж. — Саскочыць уніз, бадай, не цяжка, толькі потым сядзі там, як лісіца ў нары.

— Сягоння раніцай я бачыла, як яны апусцілі ў склеп лесвічку, — сказала жонка. — Але яе ўжо, відаць, прынялі.

— А дай пагляджу я і на самай справе, — сказаў муж і пачаў мацаць рукамі ў магільным праломе. — Не, глядзі ты! — усклікнуў ён. — Гэта ж трэба! Лесвічка ж яшчэ тут!

— Ну і расцяпы! — падтакнула жонка. — Толькі, па мне, ці тут лесвічка ці не — розніца невялікая. Той жа, хто там унізе, і сам можа за сваё дабро пастаяць.

— Каб жа гэта ведаць! — падхапіў муж. — Можа, хоць лесвічку прыняць?

— Нічога ў магіле чапаць не будзем, — сказала жонка. — Лепш будзе, калі магільшчык раніцай убачыць магілу якраз такой, якой пакінуў яе напярэдадні.

Разгубленыя і нерашучыя, стаялі яны, утаропіўшыся на чорны адкрыты пралом. Ім бы пайсці цяпер дамоў, але штосьці таямнічае, нешта такое, чаго ніхто з іх не асмельваўся назваць сваім імем, утрымлівала іх на могільніку.

— Ды можна было б пакінуць лесвічку і на месцы, — сказаў нарэшце Борд, — калі б я быў упэўнены, што ў генерала ёсць сіла ўтрымаць злодзеяў.

— Ты ж можаш спусціцца ўніз, у склеп, — параіла жонка, — вось тады сам убачыш, якая ў яго сіла.

Здавалася, нібы Борд толькі і чакаў ад жонкі гэтых слоў. Мігам апынуўся ён каля лесвічкі і пачаў спускацца ў пралом.

Але толькі ступіў ён на каменную падлогу падзямелля, як пачуў парыпванне лесвічкі і ўбачыў, што ўслед за ім лезе і жонка.

— Вунь што, ты і сюды за мной цягнешся, — сказаў ён.

— Баюся я пакінуць цябе адзін на адзін з нябожчыкам.

— А не такі ўжо ён і страшны, — запярэчыў муж. — І не адчуваю, што халодная рука хоча мяне задушыць.

— Ды ўжо нічога ён нам, відаць, не зробіць, — падтрымала жонка. — Ён жа ведае, што ў нас і ў думках не было ўкрасці пярсцёнак. Вось каб мы дзеля забавы пачалі адкручваць века труны, тады іншая справа.

Муж вобмацкам прабраўся да труны генерала і пачаў мацаць рукой уздоўж века. Ён адшукаў шрубу з невялікім крыжыкам на плешцы.

— Тут быццам бы знарок усё так і прыладжана для злодзея, — сказаў Борд, пачынаючы спрытна і асцярожна адкручваць шрубы труны.

— Чуеш што-небудзь? — запыталася жонка. — Ці не варушыцца ён у труне?

— Тут ціха, як у магіле, — адказаў муж.

— Ён жа, мусіць, не лічыць, што мы задумалі адняць у яго самае дарагое, — працягвала жонка. — Вось каб мы века труны паднялі, тады іншая справа.

— Так, ды тут ужо давядзецца табе мне дапамагчы, — сказаў муж.

Яны паднялі века і цяпер ужо не ў сілах былі стрымацца ад сквапнасці. Ім не цярпелася авалодаць скарбам. Яны сарвалі пярсцёнак са струхлелай рукі, апусцілі века і, не сказаўшы ніводнага слова, цішком выбраліся з магілы. Ідучы цераз могільнік, яны ўзяліся за рукі, і толькі апынуўшыся па іншы бок нізкай шэракаменнай могільнікавай сцяны і спусціўшыся на прасёлак, адважыліся загаварыць.

— Думаецца мне, — сказала жонка, — што ён сам гэтага хацеў. Зразумеў, што нядобра нябожчыку берагчы такі скарб, вось і аддаў яго нам па добрай волі.

Муж зарагатаў.

— Так, ну і ну, няма чаго сказаць, — вымавіў ён. — Не ўжо, не прымусіш ты мяне паверыць выдумцы, быццам ён аддаў нам пярсцёнак па добрай волі; проста ў яго сілы не было нам перашкодзіць.

— Ведаеш што, — сказала жонка, — сягоння ноччу ты быў вельмі храбры. Мала такіх, хто адважыцца спусціцца ў магілу.

— А я зусім і не думаю, што паступіў нядобра. У жывога я б ніколі і далера не ўзяў, ну а што за бяда ўзяць у мёртвага тое, што яму ўжо не