Аляксей Дудараў Вечар

Дзейныя асобы

Васіль.

Ганна.

Гастрыт.

Нашы дні.

Дзея першая

Шэрая раніца. Сонца яшчэ спіць. Недзе далёка самотная зязюля лічыць некаму гады. Нястройны і яшчэ нясмелы птушыны хор і смелы ўрачысты покліч «ку-ка-рэ-ку-у-у-у» абвяшчаюць усёй вёсцы, што надышоў новы дзень. Павольна-павольна з-за вугла сваёй хаты выходзіць Васіль з вядром. Высокі, худы, нетаропкі ні ў рухах, ні ў словах, ні ў думках.

Васіль (пазіраючы за сад). Уставай, уставай ужо… Ранак выдаўся сцюдзёны, у свеце неспакойна, прэзідэнты шалеюць… Плюнь на ўсё і прачынайся… І сёння трэба жыць. З табой, з зямлёю і з людзьмі… Людзі добрыя ўсе, мо толькі забыліся пра гэта… Бягуць, едуць, ляцяць… Ці то ўцякаем ад некага, ці то даганяем — ліха нас ведае… (Падыходзіць да калодзежа, пачынае даставаць ваду.) Як у чыгунку жывём! Аж бурбалкі, аж пара прэ… Немаведама хто толькі гэту поліўку сёрбаць будзе, калі яна ўрэшце зварыцца… (Дастаў вядро, пераліў у сваё, аднёс у бок ад калодзежа, выліў на зямлю.) Гэта на тваю хату, Сёмка… (Вяртаецца, зноў пачынае даставаць ваду.) Як паспакайнець? Няма спакою, і дабрыні не знойдзеш… Дабрыня ціхая… (Дастаў вядро, пераліў, аднёс, выліў.) А гэта на тваю хату, Іван… (Вяртаецца, зноў дастае ваду.) Думаеш, глупствам займаюся? Няма каму ваду з калодзежа браць… Раз'ехаліся ўсе… А калодзеж жывы павінен быць… З яго чэрпаць трэба, каб і вада жывой была… Во я і выбіраю яе штодня… За былых сваіх суседзяў, за дзяцей іх і за свайго сына… (Аднёс вядро, выліў.) На тваю хату, Пятрок… Ах, дзеткі, дзеткі… Такія вы ў нас грамацеі выраслі! Яны табе і Бога на лапаткі пакладуць, дакажуць, што Іуда некалі добрую справу зрабіў… Усё могуць. Толькі сваіх дзяцей не хочуць на свет пускаць… Ці то баяцца, ці то лянуюцца, ці то хочуць, каб ніхто жыць не замінаў… Дык ты сам жывеш, дык і другому дай… Ненароджаныя дзеткі — гэта ж усё адно як памерлыя… Слухаеш? Ну, слухай, слухай… Холадна, мабыць, там і цёмна… Дзе там? У космасе, канечна… Дзе ж яшчэ? Я во падумаю-падумаю, а што, калі б мае бацька-маці ўзялі дый не нарадзілі мяне?! Га? Ды я б ім гэтага ніколі не дараваў! Хаця нясоладка было: тры вайны адпляскаў… мнагавата. Ды і без вайны жыццё мёдам не было… І ад чужых, і ад сваіх нацярпеўся… Сын пісем не піша. Слухаеш? Слухай, слухай… І прачынайся… Прачынайся…

Да калодзежа падыходзіць Ганна. Такая ж, як і Васіль, старэнькая, белая. Яна нікуды не спяшаецца. Спынілася, паслухала.

Ганна. Чаго й та ты, Васіль?

Васіль. Што?

Ганна. Бубніш нешта сам сабе… Маліўся, ці што?

Васіль. Размаўляў… з Сонцам…

Ганна. Ашалеў пад старасць… З Богам, з Богам трэба размаўляць, а ты немаведама з кім…

Васіль. З кім хачу, з тым і размаўляю… Свабода совесці… Маўчыць яно. Свеціць і маўчыць. Слухае…

Ганна. Доўга ты яшчэ пражывеш, Васіль…

Васіль. Кінь ты!

Ганна. Гаварыць табе яшчэ хочацца з кім-небудзь… А перад смерцю чалавек заціхае і маўчыць, як тваё Сонца… Колькі гэта табе?

Васіль. Восемдзесят, а мо і болей… Лічыць надакучыла…

Ганна. Дык гэта ты старэйшы за мяне?

Васіль. А ты думала?..

Ганна. Ну-у, тады і мне яшчэ трохі пасмылець трэба… Хаця б да тваіх гадоў…

Васіль. Смылей на здароўе…

Ганна. Вады з твайго калодзежа вазьму…

Васіль. Бяры… (Уважліва глядзіць некуды ўдалячынь, падымаецца, выходзіць уперад.)

Ганна. Што там?

Васіль. Ідзе нехта…

Ганна падыходзіць. Глядзяць удваіх.

Павярнуў… У Займішча, мабыць…

Ганна падыходзіць да калодзежа, марудна апускае драўлянае вядро.

Ганна. Грышка твой усё не піша?

Васіль. З'ехаў пасля арміі і саўсім забыўся, што ў яго бацька ёсць.

Ганна. Была б Наста жывая, дык пісаў бы і прыязджаў.

Васіль. Бацьку дзеці лягчэй забываюць… Твая праўда…

Ганна. Сон я сёння бачыла… Можа, разгадаеш?

Васіль. Знайшла цыганку…

Ганна. Дык ты ж Сонцу молішся!

Васіль. Расказвай, разгадаю…

Ганна. Іваньку бачыла… Старэйшага свайго… Здаецца, ро-оўненькае поле жытнёвае, неба над ім чыстае-чыстае! І жаўрукі ў ім вісяць. І як быццам Іванька мой ідзе гэтым полем, раз-пораз жменю зерня дастае з кішэні і сыпле сабе пад ногі. Я стаю на ўзмежку дый думаю: «Навошта ён зерне кідае ў зямлю? Жыта ж ужо вырасла, у каласы пайшло, а ён нанава сеяць надумаўся…» Спытаць хацела, а голасу няма. Ён і прайшоў. Я і не спытала…

Васіль (не адразу). Добры сон…

Ганна. А чым?

Васіль. Неба было чыстае?

Ганна. Ну.

Васіль. Чыстае неба заўсёды на дабро. Жыта было?

Ганна. Было…

Васіль. Хлеб на дабро. Жаўрукі з песняй таксама на радасць…

Ганна. А Іванька? Нябожчыка ж сніць гэта ж, кажуць…

Васіль. Ён жа «без весці»! Які ж нябожчык, дурніца старая?!

Ганна. Яно-та так…

Васіль. Я табе кажу — добры сон… Чакай.

Ганна. Што чакаць?

Васіль. Радасці, дзіва нейкага…

Ганна. Ну, дзякуй табе… Маліся далей, пайду казу пасвіць… У Займішча буду заходзіць, мо ўзяць што?

Васіль. Хлеба купі… І пенсію сёння павінны даць…

Ганна. Ага…

Разышліся. Васіль панёс вядро з вадой дахаты. З другога боку вуліцы выходзіць Гастрыт. Маленькі, жвавы і нейкі калючы дзядок. Усё ў яго вострае: і барада, і плечы, і локці, і калені, і нос. Прыйшоў па ваду з чайнікам. Дастаў, наліў у чайнік, выпіў з носіка. Пастаяў, уздыхнуў, прысеў на лавачку.

Гастрыт (кліча). Васіль!

За плотам з'явіўся Васіль.

Васіль. Га?

Гастрыт. Калі паміраць думаеш?

Васіль (без паўзы). У сераду…

Гастрыт (збянтэжыўся). У гэту, ці што?

Васіль. У якую, ліха яе ведае, а што ў сераду — гэта як піць даць. Самы зручны дзень. Памру, значыць, зранку… Не, не! Пасля абеду. Памыюць вадой вось з гэтага калодзежа…

Гастрыт. Халодная ж…

Васіль. Табе халодная, а мне ў акурат… Ну, увесь чацвер паляжу ў хаце… У пятніцу, значыць, на кладзішча, а потым ужо ўсе выхадныя памінайце… Піце, гуляйце аж да панядзелка… На гэта сотню-другую пакіну…

Гастрыт (падумаўшы, злосна). Брэшаш! Не веру. І ты баішся. Павінен баяцца, а не… Ну што ты ў жыцці бачыў, каб з лёгкай душой смерць прымаць?

Васіль. Усё трэба рабіць з лёгкай душой…

Гастрыт. Брэшаш!

Васіль. А ты не гаўкай тады! Прыпёрся, ёлкі-маталкі, і пра смерць бае. Знайшоў пра што… А я, можа, на ўсю сотню замахнуўся…

Гастрыт. Нашто табе столькі капціць?

Васіль. Унукаў дачакацца трэба…

Гастрыт (усміхнуўся). Дык а яны, можа, ужо ёсць, а ты і не