Рэчаіснасць (Алесь Разанаў) Страница 1 - Литвек

Алесь Разанаў РЭЧАІСНАСЦЬ

Падрыхтаванае на падставе: Алесь Разанаў, Рэчаіснасць, — Мінск: БГАКЦ, 1998. — 200 с.

ISBN 985-6012-38-4

УДК 882.6-1

ВЕРСЭТЫ

КЛАДКІ

Мы ідзём па дрыгве.

Абапал тояцца прорвы, буяе жоўтая лотаць, тоўпяцца на куп'і пукі сітнягу.

— Нашто шукаць сваёй згубы? — нам кажуць старыя людзі.— Прыйдзе час, i яна сама, каго трэба, знойдзе.

Не згубы, аднак, мы шукаем, а выйсця — з жыцця, што, не маючы мэты, туліцца ўскрай дрыгвянога бязмежжа, i хіба мы прычынай таму, што выйсце ў ім гэтак шчыльна з'яднана са згубай, а тое, што ёсць, з тым, чаго няма?

Некалі па дрыгве былі пакладзены кладкі, i людзі тады разумелі, куды жывуць, але даўно ўжо кладкі ўбіліся ўглыб, засмакталіся прагнай дрыгвою, і трэба цяпер ісці наўздагад.

Мы гразнем, мы сумняваемся, мы вывяраем крокі, i калі раптам правальваемся ў згубную глыбіню, знаходзім, гэтак жа раптам, апірышча — страчанае, старое, аднятае, але ўсё роўна заўсёды прысутнае патаемна ў нашых адчайных памкненнях,— к л а д к і.

БАЦЬКАВЫ РЭЧЫ

Падворак зарос маліннікам i дзьмухаўцамі, i ў ім, паскіданыя, на паламаным старым варштаце, на лаве ляжаць бацькавы рэчы.

Я пазнаю ix, бы даўніх знаёмых: ватоўку, якую i сам надзяваў не раз, шапку-вушанку, кашулю, боты...

На ix свеціць сонца, на ix імжыць дождж, i хоць ніхто ix не носіць, яны захавалі свой даўні выгляд, свой даўні дух.

Я так i ведаў:не мог пайсці бацька з гэтага свету, не пакінуўшы пасля сябе недзе нейкага следу, i Коля Штунда, прыадчыніўшы варотцы ў свой адгароджаны ад астатняй свдзібы падворак, сочыць, што я вазьму.

Скрушна агледзеўшы ўсё, што тут ёсць, я бяру кашулю, бо, затуляючыся лахманамі ад выпадковых людскіх вачэй, я, можа, сюды й завярнуў, што не меў кашулі, але калі спрабую надзець яе на сябе, з прыкрасцю зауважаю: яна ў шмаравідле.

«Што б ты нi надзяваў, ты ўсё роўна заўжды застанешся голы»,— дзіўная думка, якая даймала мяне ўвесь ранак, мне згадваецца наноў.

Пэцкаючыся шмаравідлам, я сцягваю з цела свайго, не надзеўшы, кашулю — нічога з бацькавых рэчаў мне ўжо не трэба.

І Коля Штунда, усцешаны невымоўна, што я нічога сабе не ўзяў, зачыняе варотцы падворка за мною.

БУЛЬБІНЫ

Жанчына б'ецца з жанчынай.

Адна ўжо старая, другая яшчэ маладая, адна патайком у лагчыне, на латцы, будоўляю не чапанай, нічыйнай зямлі, накапала бульбы, другая, што гэтую латку асвойвала i засявала, яе застала, адна спрабавала ўцячы, другая яе напярэсцігі даганяла, i вось...

З торбы, у якую ўчапіліся рукі адной i рукі другой, на дол падаюць буйныя белыя бульбіны.

Пэўна, яны не падобны да слёз, ды цяпер, ды цяпер усё-такі слёзы.

IДАЛ

Утоены ў поцемках сноў, моўчкі чакэе, калі хто ўвойдзе ў яго абсягі, i хто заўважае яго, заўважаецца ім.

Тады загараюцца яго вочы і, нібы ўключаецца нейкі дасведчаны механізм, ён пачынае ўсім целам сваім вібраваць-верашчаць і, трушчачы супраціўленне, бы ў павуціну, захоплівае ў гэтае вібраванне сваіх ахвяр.

Ён ведае, рана ці позна, кожны, як да апошняга раздарожжа, прыйдзе сюды, дзе ён;

але хто паддасца яго прыцягненню, ужо нікуды далей не пойдзе, хто ж пераможа сваю залежнасць, пойдзе дарогай багоў.

Тут, на паверхні, мы высвятляем свае стасункі з сабой i з багамі, а там, у сваёй глыбіні, не чуючы нашых размоў, нас чакае ідал — наш уцялеснены, намі забыты, сон.

НА СВЯТА ЗБАВЕННЯ ДУШЫ I ЦЕЛА

На света Збавення душы i цела прыходжу ў старую драўлямую нашу бажніцу, куды не прыходзіў ужо даўно.

Аднактам вялікаю шчыльнаю грамадою стаяць нетутэйшыя хмурныя людзі i правіцца набажэнства на мове нязвычнай, чужой.

З бояззю перад імі я, ледзьве ўвайшоўшы ў бажніцу, выходжу i разам з усёю збянтэжанаю акругай чакаю ля ганка, калі настане наша чарга.

Мінуўся той час, калі мы прыходзілі ў нашу бажніцу, калі хаіделі,

мінуўся той час, калі цела было тое самао, што душа, а душа тое самае, што i цела.

ІДАЛ

Утоены ў поцемках сноў, моўчкі чакае, калі хто ўвойдзе ў яго абсягі, i хто заўважае яго, заўважаецца ім.

Тады загараюцца яго вачы і, нібы ўключаецца нейкі дасведачны механізм, ён пачынае ўсім целам сваім вібраваць-верашчаць і, трушчачы супраціўленне, бы ў павуціну, захоплівае ў гэтае вібраваные сваіж ахвяр.

Ёк ведае: рана ці позна кожны, як да апошняга раздарожжа, прыйдзе сюды, дзе ён; але хто паддасца яго прыцягненню, ужо нікуды далей не пойдзе, хто ж пераможа сваю залежнасць, пойдзе дарогай багоў.

АЛЁСЫ

Ад вёскі мала што засталося — адно некалькі хат са старымі людзьмі i яшчэ бальніца.

Па вузкай стаптанай бальнічнай лесвіцы, прытрымліваючыся за парэнчы, мы сходзім уніз.

— Мне ўсё тут знаёма з маленства,— дзялюся сваімі ўспамінамі ca сваёй спадарожніцай,— Тут працавала, сюды прыехаўшы яшчэ да вайкы, акушэркаю мая маці...

Яна глядзіць на мяне ціхмяным глыбокім блакітным паглядам.

— А я вось прыехала,— кажа яна,— сюды з далёкага свету, каб тут нарадзіць, каб у тым замежжы, дзе я цяпер жыву, прысутнічала, гучала i цешыла мне душу імя нашай вёскі —

Алёсы.

НАВІНЫ

Калі між сабой сустракаюцца двое ці трое, яны перш за ўсё пачынаюць адно ў аднаго пытацца, адно аднаму казаць, што дзе адбываецца ў свеце, што дзе чуваць.

Усюды, як стравы, чакаюць навін i шукаюць навін, i той, хто трымае руку на навінах, амаль прарок.

Нібы набажэнства новага часу, усіх далучаюць навіны да нейкай (якой — невядома) з'явы, усіх уключаюць у нейкі (які — невядома) абрад.

Шчасце мінула, надзея знікла, жыццё, што квітнела і вабіла, раптам паблякла, i толькі ўзышоў з глыбіні перакуленых з'яў i сабою праняў навакольную рзчаіснасць адзін невідушчы, няўлоўны, спадманлівы колер — колер навін.

ДАРАГІ ЗАПАЛЯНЕЦ

Нагружаны кніжкамі, прыйшоў да мяне Дарагі Запалянец i — як падарунак мне — разам з сабою прывёў паэта, якога знайшоў ён i ўзгадаваў у сваім вясковым краі.

Я доўга чакаў яго — можа, гады, а можа, дзесяцігоддзі; адтуль, дзе ён жыў, надыходзілі сінія вёсны i каляровыя лістапады, адтуль наплывалі залевы i нарываліся завірухі, туды адыходзіла i абдымала сабою ўсё запалянскае наваколле, паволі развітваючыся са мною, мая маладосць.

Знаёміць мяне Дарагі Запалянец з кніжкамі, ім перажытымі, i ca сваім гадаванцам, які на цэлую галаву вышэйшы i за мяне й за яго, i кажа, што гэта — мая маладосць, а я, пасміхаючыся, пакідаю гэту