Іван Чыгрынаў Звон — не малітва

Драма ў дзвюх дзеях

Дзеючыя асобы

Рагнеда.

Уладзімір Святаславіч — вялікі князь кіеўскі.

Ізяслаў — князь полацкі.

Апанасій — праваслаўны прэсвітэр.

Xолад — язычніцкі вядун.

Лоўчы.

Былая Ізяславава нянька.

Злотнік.

Служанка Рагнеды.

Анея — дачка злотніка.

Паляўнічы ля вогнішча.

Гарабой — таксама з лоўчых.

Дружыннік — ганец вялікага князя.

Чалавек у армяку з башлыком.

Фар — выхавацель велікакняскіх дзяцей.

Усевалад, Мсціслаў — княжычы, браты Ізяслава.

Першая княжна.

Другая княжна.

Дзяўчаты і хлопцы, паляўнічыя, смерды, жабракі, людзі ў армяках з башлыкамі.

Дзея першая

Драўляны замак княгіні Рагнеды на беразе Свіслачы ў Ізяславе. У светлым пакоі княгіня Рагнеда і прэсвітэр Апанасій.

Апанасій. Матухна княгіня, яшчэ раз кажу: час адумацца вам. Сапраўдны Бог наш гаворыць мне: я навяду на паганых увесь стэп гэты, значыць, людзей са стэпу, жорсткіх і крыважэрных, якія блукаюць па зямлі толькі дзеля разбою. I яны павыкідваюць косці бацькоў вашых з магіл, параскідваюць па лугах і нівах пад сонцам, месяцам і зоркамі, якім вы пакланяецеся. Скіньце вашых жорсткіх багоў у Свіслач — і драўлянага Перуна з сярэбранай галавой і залатымі вусамі, таксама Дажбога і Стрыбога, як Сімаргла і Мокаш, з усімі разам.

Рагнеда. Пачакай, прэсвітэр. Вось ты пагражаеш нам сваім Богам. Значыць, і твой Бог жорсткі? Дык навошта мяняць нам сваіх, няхай, як ты гаворыш, і жорсткіх, на такога ж, а можа, і больш яшчэ жорсткага?

Апанасій. Княгіня, старое прайшло. Цяпер настае новае. А ты трымаешся за ранейшае. Нават імя Гарыслава, якое даў табе князь Уладзімір, адкінула. Захацела зноў звацца Рагнедай.

Рагнеда. Майму мужу, вялікаму князю, даўно хацелася вытравіць з маёй памяці ўсё роднае, забыць бацьку і маці, якіх ён забіў, малых братоў, якія таксама былі зарэзаны варагамі. Дзеля гэтага ён звацца прымусіў мяне іначай. Але цяпер я зноў на сваёй зямлі. I тут мая воля!

Апанасій. Матухна княгіня, не так твая воля, як сынава. Ізяславу належыць і гэты град, і ўсё, што навокал яго. А ў Полацку — пасаднік вялікага князя.

Рагнеда. Але сын не выгане маці.

Апанасій. Я таксама гатовы маліцца за чысціню яго душы і праведнасць думак.

Рагнеда. Думаеш, нашы багі назусім адступіліся ад яго?

Апанасій. Хто ведае, княгіня, але муж твой у Корсуне, калі прымаў новую веру, перад усім тамашнім народам сказаў: «Толькі цяпер пазнаў я сапраўднага Бога!»

Рагнеда. Не веру я Уладзіміру. Крывадушны ён быў, крывадушны і цяпер. Сын рабыні. А новую веру ўзяў, бо грэчаскія цары не аддавалі без гэтага за яго сястру сваю Ганну. Таму я ў цябе, праваслаўны прэсвітэр, пытаюся: навошта яму, распусніку, яшчэ адна жонка? Толькі дзеля таго, каб парадніцца з вялікімі царамі? У яго ж гэтых жонак без мяне яшчэ чатыры — грачанка, якую забраў у забітага ім жа брата, балгарыня, чахіня і яшчэ адна… Я ўжо не ведаю нават, з якой зямлі яна…

Апанасій. Так, муж твой, княгіня, быў дасюль ва ўладзе пажадлівасці. I новая вера ўратуе вялікага князя ад гэтага. У новай веры яму належыць мець адну жонку.

Рагнеда. Нішто яго не прымусіць адмовіцца ад пажадлівасці. Я добра ведаю яго, таксама як ведаю і тое, колькі ў яго наложніц, а то і звычайных палюбоўніц усяго на адну ноч: у Вышгорадзе — трыста, у Белгорадзе — трыста, у Бярэсце — дзвесце… Не, прэсвітэр, чорт у яго паміж рэбраў заўсёды будзе варушыцца, бунтаваць дурную кроў.

Апанасій. Я ж кажу, па нашай веры нават вялікаму князю можна мець усяго адну жонку. Так што…

Рагнеда. Ці не хочаш ты сказаць, што Уладзімір распусціць свае гарэмы, стане жыць з адной Ганнай? А грачанку сваю, чахіню, балгарыню ды ўсіх іншых развязе ў такія вось удзелы, як мой?

Апанасій. Твайго сына, княгіня.

Рагнеда. Няма чаго лішні раз напамінаць мне аб гэтым! I няма чаго настройваць сына супроць маці! Я ведаю, якія размовы ты вядзеш з ім!

Апанасій. Я выконваю волю яго бацькі, вялікага князя кіеўскага, і майго Бога, Ісуса Хрыста.

Рагнеда. А цяпер, прэсвітэр, слухай маю волю: куміраў мы сваіх бурыць пакуль не збіраемся тут! Скажы вялікаму князю, што мы яшчэ пажывём са старымі багамі. Так што, прэсвітэр, і табе далей знаходзіцца ў Ізяславе не варта.

Апанасій. Матухна княгіня!

Рагнеда. Яне жартую, прэсвітэр. Забірай свае медныя ды сярэбраныя крыжыкі, іконкі на шаўковых гайтанах, на сярэбраных ланцужках ды ступай, адкуль прыйшоў, не бянтэж людскія душы.

Апанасій. Бянтэжыць не варта, але надзею…

Рагнеда. На чаканне кары, на чаканне бяды?

Апанасій. Шлях зямнога жыцця кароткі, але ён нікчэмны перад вечнасцю пакутаў для адных і перад такой жа вечнасцю раю для другіх.

Рагнеда. Для тых, каго выбера твой Бог?

Апанасій. Так. Але і для тых, хто выбера яго і хто заслужыць перад ім.

Заходзіць Iзяслаў.

Ізяслаў. Добрай раніцы, мама! (Падыходзіць да Рагнеды, становіцца на калені, цалуе.)

Рагнеда. Як далася ноч, сын?

Ізяслаў. Над свяшчэнным лесам за Свіслаччу да раніцы cлаўся куродым. Няйначай, вядун Холад зноў выведваў у багоў нейкую тайну.

Апанасій. Так, яшчэ звечара патыхала адтуль цяжкім дымам, ажно нельга было спаць. Відаць, гарэла ў земляных пячурках сырая трава і розная іншая цвіль.

Ізяслаў. Старая ваўчыца таксама выла да самай раніцы. Дазволь, матухна, забіць яе ці хоць бы напалохаць, каб не набліжалася да замка.

Рагнеда. Не, сын. Няхай жыве. Няхай ходзіць і вые. Мы разам будзем адыходзіць на той свет — яна і я. А вось прэсвітэр Апанасій пакіне нас сёння. (Глядзіць на сына, але той апускае вочы.) Ты хочаш пагаварыць з ім напаследак?

Iзяслаў. Калі на тое будзе твая воля.

Рагнеда. Тым часам, сын, прывыкай ужо і да свае волі. Дык хочаш?

Iзяслаў. Хачу.

Рагнеда. Ну, то не варта нікуды адсюль хадзіць. Заставайцеся тут. А мне трэба распарадзіцца па замку. Бывай, праваслаўны прэсвітэр!

Апанасій. Што вялікаму князю сказаць?

Рагнеда (засмяялася). Першае, скажы, што мы жывыя. I сын яго, Ізяслаў, і жонка Рагнеда.

Апанасій. Гарыслава?

Рагнеда. Не, Рагнеда. (Выходзіць.)

Апанасій. Бачыш, княжыч, гоніць мяне адсюль твая маці.

Ізяслаў. Яна не цябе гоніць. Яна тваю веру не прымае. Бо лягчэй спакусіць маладога. А людзі ў гадах, як мая маці, цяжка расстаюцца нават са сваімі няхітрымі звычаямі, не тое што з багамі.

Апанасій. Ты не па