НОЧ

Вiктар Марцiновiч

Слова ад перакладчыка 

গুড মর্নিং শুভ সকাল

Шупха шакале, мінак!

Хай песня Сусвету заўсёды красуе табе!

Маё імя Саціш Сівачарыяр, і я пераклаў гэты тэкст на англійскую мову, на якой ты яго цяпер і чытаеш. Сам рукапіс быў набыты ў старызніцкай крамцы на Калежстрыт у Калкаце за літр чыстай вады, пасму прадзіва і пару амаль не ношаных сланцаў. Я не ведаю, якім менавіта чынам гэтыя тры сшыткі трапілі да бенгальскага крамніка, бо, пакуль мы таргаваліся, гэта не падавалася важным. А калі падалося — ён ужо быў памёр ад малярыі.

Спачатку мяне проста зацікавіў тэкст, напісаны ад рукі незнаёмай мне (на той момант) мовай, і я вырашыў прыгадаць сваю ранейшую прафесію ды перакласці пісаніну. Але неўзабаве зразумеў, што мой выпадковы набытак не зусім звычайны, бо лексіка і граматыка адрозніваліся ад кірылічных пісьмёнаў з падручнікаў, якія адшукаліся ў бібліятэцы імя Р.Тагора. Калі ж я ўрэшце здагадаўся, з чым насамрэч маю справу, я звярнуўся да былых калег і атрымаў слоўнікі з дапаможнікамі, без якіх быў такі бясслоўны і такі бездапаможны. За час, што спатрэбіўся, каб удасканаліць веды, мае валасы пасівелі

Чаму я не кінуў гэтую забаўку? Ды проста досыць доўга жыву на свеце, каб ведаць, што выпадковасцяў не бывае. Найлепшыя розумы кантынента дасюль спрабуюць зразумець, што ж менавіта лорд Шыва зрабіў з намі падчас Зацямнення. А я скеміў, што ў маіх руках — каштоўны і старанна зашыфраваны адказ. І толькі ад мяне залежыць, ці дазнаецца хтосьці праўду.

І я ўзяўся за пісьмовы пераклад.

Вядома, мне карцела ўлезці ў светапогляд героя, у ягонае разуменне перажытых прыгодаў. Асабліва там, дзе Кніжнік сустракае аватару Харыхары і атрымлівае адказы, якія чалавецтва чакае сёння. А яшчэ там, дзе ён абсалютна не разумее ўласнай ролі ў Зацямненні праз затлумленую хрысціянскімі спрашчэннямі галаву. Але перакладніцтва — сакрамант. Таму я пакінуў некранутымі ўсе забабоны. Хай кожны дэшыфруе гэтую прыпавесць нанава і самастойна.

Цяпер, калі я выдаю свой пераклад, ужо і валасы маіх сыноў пасівелі.

Мая прадмова ёсць і паслямовай. Гісторыя пачынаецца са шчаслівага канца. Тры сшыткі пераўтварыліся ў кнігу, калі рукапіс завяршыў сваю вандроўку ў Калкаце.

Кніжнік дайшоў да світанку. Мы зноўку зведалі ноч.

Пралог ¹

Не бывае чакання без неспакою. Гэтага званка я чакаў адзінаццаць месяцаў, і было тое яшчэ тады, калі фраза “чакаць адзінаццаць месяцаў” мела хоць нейкі сэнс. Тэлефон зазваніў толькі пасля таго, як я канчаткова страціў надзею. Так усё і пачалося.

Чым я займаўся? Прыгадаць будзе нескладана. Бо чым ёсць адзінота? Гэта калі з табой не здараецца нічога такога, што б ты не прыдумаў сам. Паправачка: я ж не самотны — я Герду маю. Але сабуля была ўжо наеўшыся-нагуляўшыся, таму соладка спала ў ложку, дзе, дарэчы, спаць ёй забараняецца. Ды ведаю я, што “сабуля” — “ён”! Але не магу я вось так сваёй сяброўцы пол змяняць. Прынамсі, без яе пісьмовага дазволу. Вось сапраўды — беларуская мова да сабачак жаночага полу такая ж няўмольная, як карэйская нацыянальная кухня.

Як і ў трыста трыццаць папярэдніх начэй, я заліпаў у яблычнік на маіх каленах. Апошняя навіна, перададзеная насельніцтву Зямлі, перш чым эра інтэрнэту завяршылася, паведамляла пра поспехі ў стварэнні штучнага чалавека ў Каліфорніі. Графітавая істота не толькі ўдала прайшла тэст Цьюрынга, але і вельмі пакрыўдзілася, калі ёй растлумачылі, для чаго задаваліся ўсе гэтыя пытанні.

Крыўда. Самае чалавечае з пачуццяў. Праз яго я і чакаў званка адзінаццаць месяцаў. Часам так хочацца, каб блізкія нам людзі не былі здатныя прайсці тэст Цьюрынга і нашы глупствы не крыўдзілі іх.

Вы яшчэ памятаеце, што такое інтэрнэт? Прыблуда, якая дапамагала забыцца, што за сценкамі — задушны раён не самай простай на зямлі сталіцы. Што жывеш у мініяцюрнай трошцы-матрошцы, у якой пакоі пераходзяць з аднаго ў адзін і завяршаюцца маленькай кухняй. І катакомбіна гэтая нагадвае модульныя гатэлі ў Токіа, дзе гэтаксама ўвесь час чапляешся плячыма за сцены. Што на вуліцы лістапад, а значыць — найдаўжэйшая з магчымых адлегласць да лета. Пакуль ты ў яблычніку, табе нібы і нармальна. Пакуль ты сёрфіш, ты быццам і не адзін.

У маім браўзары была адключаная гэтая чырвоная іконка TR, што запальваецца, калі трапляеш на кантэнт, згенераваны робатам. Такая сабе гульня ў “здагадайку” была маёй настальгіяй па часах, калі на belles-lettres, створаных таленавітымі (не графітавымі) аўтарамі, я мог яшчэ няблага зарабляць. Я спрабаваў вызначыць, чалавекам ці машынай створаны тэкст, які мяне зачапіў. І зазвычай адгадваў. TR ці not TR.

Асобныя добрыя тэксты яшчэ працягвалі пісаць людзі: на такую працу бралі сацыяльных беспрацоўных, алкаголікаў, людзей з абмежаванымі магчымасцямі — карацей, усіх, хто не здольны атрымліваць заробак у нармальнай дыгітальнай карпарацыі.

У выпадку з навіной пра Google Homo ўсё было не так і відавочна. З аднаго боку, у рэпартажы старанна не паведамлялася пра пол істоты. Але гэта яшчэ не значыла, што тэкст скампіляваны бясполым робатам. Бо гендарная карэктнасць пасля шэрагу скандалаў зрабіла з жывымі аўтарамі навінаў акурат тое, што і так закладзена “прыроджанай” полавай амбівалентнасцю машынаў. Абыякавасць і прыхаваная цікаўнасць выглядаюць аднолькава і на першы, і на дзясяты погляд.

З іншага боку, па дробязях рэпартажу былі заўважныя і перакосы ўвагі, уласцівыя творам штучнага інтэлекту. Не было згадкі пра першыя словы, пачутыя ад Google Homo, але мелася досыць падрабязнае апісанне банкета, зладжанага боствамі-стваральнікамі ў прысутнасці прэсы і донараў. Нічога пра колер вачэй, пра шкілет, кроў і цягліцы, затое — цэлы абзац, што канчатковая версія AI была распрацаваная на аснове праграмнай зборкі Durante, перад якой першапачаткова ставілася задача ўдасканаліць Google Translate да ўзроўню, калі праграма зможа перакладаць складаныя паэтычныя тэксты, накшталт “Боскай камедыі”. Зрэшты, згадка пра Durante была адзначаная мной як фрагмент натыўнай рэкламы Google.

Але не можа ж быць, каб тэкст пра першага здольнага да крыўды штучнага чалавека быў згенераваны робатам? Гэта было б крыўдна. Я націснуў на іконку TR, і, даведаўшыся адказ, асэнсоўваў яго. І тэлефон зазваніў. Я адразу зразумеў, што гэта — той самы званок: для ўсіх іншых было запозна.

Першым, што пачулася ў слухаўцы, быў вецер. Потым праз