Міхась Стральцоў

Свет Іванавіч, былы донжуан

У тэлефоннай будцы былі двое, і я ненавідзеў іх. Я стаяў і чакаў. Яны не звярталі на мяне ніякай увагі. Гэты вечар я ненавідзеў усіх, каму было семнаццаць, дваццаць год – не болей. Мусіць, мне ўсё ж не варта было званіць, і тое, што я стаяў ля будкі, за дзвярамі якой крычалі ў трубку нейкія жаўтароцікі ў ненатуральна белых кашулях, расшпіленых на верхні гузік, у адпрасаваных вузкіх чорных штанах, загарэлыя, з акуратна падстрыжанымі, такімі самаўпэўненымі патыліцамі, – яшчэ больш злавала мяне.

– Эй, вы, – сказаў нарэшце я, грукнуўшы кулаком у шкло будкі, – давай закругляцца! Дайшло?

Ніякай увагі. Чарнявага, шчуплага, з такім зайздросным рубільнікам, што хоць пазычай, гэта не абыходзіла. Другі – белабрысы, доўгі, што стаяў бліжэй да мяне, прыпёршыся плечуком да шкла будкі, толькі ленавіта плюснуў вачмі, выняў з рота цыгарэту і, цыркнуўшы слінай сабе пад ногі, напусціў на твар прытворна-ўважлівы, блазенскі выраз. Белабрысы здзіўляўся і не разумеў. Да яго яўна не даходзіла. Ён нават не паглядзеў на мяне. Мне так хацелася заехаць яму па юнай мордзе, але я вырашыў пачакаць. Навошта ты злоўжываеш цярплівасцю маёй, о Катыліна?

– Слушай, Люсь! Обеспечь, чтобы маман не поднимала шухер. У меня пластиночки – первый номер... Ну да – законно. Гуд бай! Лёньке трубку не давать? Бусделано!.. Салют! Когда я смогу принести свои бренные останки?

Цяпер я рашыўся: раз! два! тры! – тры з адцяжкай удары ў шкло будкі. I позірк – не, чалавеку такі позірк не вытрываць.

Яны нешта зразумелі. Белабрысы таргануў плячмі і паглядзеў на чарнявага. Той вешаў трубку. Яны выпроствалі плечы ў будцы і, нібы змовіўшыся, нібы па камандзе, прымалі незалежны выгляд. Я, не адводзячы позірку, глядзеў на іх. Ужо на тратуары белабрысы азірнуўся і праспяваў:

...но пока наоборот:

только чёрному коту и не везёт.

Ах, смаркачы, смаркачы, – дальбог, я такім не быў у свае семнаццаць год. Недзе толькі на трэцім курсе я адпусціў доўгія валасы – тады гэта было модна. I падняў каўнер курткі – гэта таксама, здаецца, лічылася, што няблага. Тады катастрафічна, увачавідкі вузелі ў хлопцаў штаны, затое так прасторна было плячам пад шырачэзнымі пінжакамі. Праўда, гэта ўжо мяне не датычыла. Доўгія валасы – няблага. I падняць каўнер – таксама. Я чытаў тады французскія раманы. Эміль Бландэ, Люсьен Рубампрэ... Галантны век, дасціпнасць. I скепсіс. «Страчаныя ілюзіі». Партрэт «бацькі ўсіх народаў» пыліўся ў інтэрнацкай шафе-кладоўцы. «Как мало пройдено дорог, как много сделано ошибок». Не было саладзейшай спакусы, чым журба. Я чытаў тады замежныя раманы. Шматпакутныя героі пад эпілог сыходзіліся на ласкавы агонь камінка. За апушчанымі шторамі выў халодны восеньскі вецер. Камінак быў узнагародай. Цаной былой неўладкаванасці і нягод. I нехта павінен быў першы сказаць: «А памятаеш?..» I больш нічога. Агонь у камінку гарэў ласкава і роўна, над ім не ўладны быў асенні вецер, што зласліва шастаў за акном...

Ах, я памыляўся, як я тады памыляўся, але, дальбог, я не быў самаўпэўненым, пошлым піжонам!

Мусіць, больш за ўсё мяне злавала, што такія вось жаўтароцікі, як гэтыя, маглі пазваніць ёй. «Слушай, Лорик, мы сейчас завалимся к тебе с Эдиком. Тосты, конечно, наши – твой выпивон. Поздравляем – это законно. Ты теперь уже старуха – девятнадцать как пить дать. Держи, старуха, хвост пистолетом». I горш за ўсё тое, што тут я нічога не мог зрабіць. Я адчуваў сябе бездапаможным, як сляпое кацяня. Можа, нават жабраком ля чужога парога. Мае трыццаць год адцягвалі мне плечы. Жабрацкая торба – лішнія дзесяць год. Я мог бы сядзець разам з усімі, але вось чамусьці павінен званіць. Навошта? Цябе запросяць зноў. I зноў ты адмовішся. I яна пакрыўдзіцца, асабліва цяпер, калі ў яе ўжо госці. I са злосці будзе танцаваць увесь вечар з якім-небудзь Эдзікам. «Ты дурань, – сказаў сабе я, – табе трэба быць там. I сядзець за сталом. Гэткім мудрым богам сярод легкадумных сатыраў. I аберагаць юную німфу. Ты лепшы, чым яны. На цэлых дзесяць год».

У тэлефоннай будцы задушліва пахла нагрэтай фарбай. Аўтамат глуха агрызнуўся, глытаючы манетку. Трубка была абыякава цёплая, з няўклюдна прычэпленым да яе стальным ланцугом. Трубка на ланцугу, як шалёны сабака.

Я націскаў на кнопку – аўтамат падключыўся сам. З гулам разбілася цішыня, і потым страшная, няўмольна безгалосая расхінулася пустата. Яшчэ потым шоргат і голас:

– Вера Фёдараўна ля тэлефона – хто гаворыць?

Які малады, высокі голас, няўжо – маці?

– Мне трэба Ларысу. Паклічце, калі ласка, Ларысу.

Я чуў нейкі шоргат, галасы, абрыўкі музыкі. Радыёла ці тэлевізар? Мне чамусьці хацелася, каб тэлевізар.

– Вы павінны былі прыйсці да нас на вечар? Вы спазніліся?

Які малады, упэўнены, цвёрды голас! Ларыса казала, што маці курыць. Значыць, мана, што ад курэння ў жанчын грубее голас.

– Не, я не спазніўся. Я не ведаў, што ў вас вечар... Ларыса дома?

– Яна пайшла з дяўчаткамі ў магазін. Па марожанае. Паслалі хлопцаў, а іх чамусьці доўга няма. Яны хутка вернуцца... Што ёй перадаць?

– Нічога не трэба. Я, можа, пазваню потым.

Я хлусіў. Ёй хапіла здагадлівасці не пытацца, хто звоніць. Хаця яна ўсё роўна не ведала мяне. Я бачыў неяк яе выпадкова ў горадзе. Яна была разам з Ларысай. Высокая, круглы падбародак, цвёрда сцятыя вусны і, здаецца, строгі пагляд. I разам з тым нейкая дзіцячая разгубленасць, ледзь не жаласлівасць у твары. Бацька, казала Ларыса, яе раўнаваў. «Ларыса, скажы маці, каб глядзела ў сваю талерку». Гэта аднойчы ў гасцях.

– Усяго добрага, – сказаў я і неспадзявана дадаў; – Вера Фёдараўна. – Выйшла неяк гулліва і нават пяшчотна. Не, трэба вешаць трубку. Усё.

– А можа, усё ж я перадам Ларысе, што...

Я павесіў трубку.

Я выйшаў на тратуар. У мяне чамусьці крыху кружылася галава. Я нібы ўсплываў на паверхню з-пад вады. Мяне, пагойдваючыся, страчала вуліца: дамы, людзі, дрэвы станавіліся на свае месцы і набывалі непазбежную, строгую пэўнасць, цяпер абыякавую да мяне. Я стаяў, раздумваючы, што рабіць далей. У грудзях было пуста. У галаве ляніва круцілася нешта накшталт: «Эх, Жэнька, Жэнька, Свет Іванавіч, маральна ўстойлівага халасцяка з цябе не выйшла – давядзецца зноў перакваліфікавацца ў донжуана».

Нічога не заставалася, як ісці дамоў.

Пачынала цямнець, і вуліца глушэла ад святла, ад хісткіх ценяў, ад дзіўнай маўклівасці тралейбусаў, за сінім шклом