гаварылі з Васілём пра справы літаратурныя ў нас і ў Маскве (расказаў мне, як там маладыя, постмадэрністы, бэсцяць “шасцідзясятнікаў”, абзываюць здраднікамі і да т. п. — Саша Сакалоў, Талстая і інш.), пра палітычную сітуацыю — таксама. Настрой у яго — як заўсёды. Не піша — нічога. Чытае. У асноўным — прэсу, “у якой, сказаў, адзін яд для душы; некалі была пустая, а цяпер — ядавітая”.

31-га сакавіка. Пазваніў у “Народную волю”, спытаў у сакратаркі, ці будуць заўтра мае сатырычныя вершы, у тым ліку — “Школьнікам Беларусі — каб ведалі”. Адказала: не будуць. Увогуле Сярэдзіч вярнуў іх сакратарцы разам з усім іншым, што “ў архіў”. Ніла Гілевіча — жывога! — у архіў! Брава, Сярэдзіч, брава! Не ведаю, дзе я іх апублікую, але такую сатыру здаваць у архіў рана, — гэта можна будзе рабіць тады, як не стане дыктатарскага рэжыму ў нас.

Ну, а ўвогуле — пачалося! “Звязда” два месяцы цыркае, як у насмешку, па староначцы ў два тыдні, мае “Роздумы”, хаця іх трэба было даць у адным нумары, а цяпер і “Народная воля” раптам крута павярнулася спіною... Што да апошняй — тут справа не ў баязлівасці Сярэдзіча, ён не з баязлівых, тут штось іншае...

9-га красавіка. Яшчэ адна сустрэча — у гімназіі № 12. Руская. Але родныя душы ёсць, і таму беларускі дух жыве.

10-га красавіка. І яшчэ адна сустрэча. На гэты раз — у Чэрвеньскім раёне, у школе ў Нежаўцы (Грабёнцы), у М. Барбука, майго былога студэнта. Былі беларусісты з усяго раёна. Даў спачатку урок для маленькіх — сам не чакаў, што так зацікаўлю і павяду іх. Настаўніцы ў захапленні. На сустрэчы ў зале, у час пытанняў, адна настаўніца крычала: “Вы — наш беларускі Пушкін!” Чуць супакоіў, халерачка.

11-га красавіка. Яшчэ адна сустрэча! Трэці дзень запар! Сёння — у роднай школе ў Гайне. Усё — як і мінулы раз. Вельмі-вельмі-вельмі! Новае — хораша чыталі вершы госця, а Ілля Паплёўка, сынок дырэктара, проста дасканала, як артыст. І яшчэ: старэйшыя (6-10) танцавалі народныя танцы, нашанскія, тутэйшыя. Здорава! Іграў ім — Кохан С.М. (мянушка — Касёк). 75 гадоў. Трэба як-небудзь зайсці да яго, наслухацца мелодый дзяцінства. У застоллі ён засыпаў усіх рознымі прыгаворкамі і старымі вершамі, у тым ліку — з “Цёркіна”.

Настаўніца Т. Дз. Кохан прысвяціла мне верш — лепшы з усіх прысвячэнняў, апрача Янішчыц. Зусім прафесійна, а галоўнае — шчыра.

Завёз школе яшчэ торбу розных кніжак.

13-га красавіка. Адвёз у выдавецтва карэктуру “Наканаванага”. Рэдактар кнігі, мілая ўнучка А. Моркаўкі, намякнула, як “круціць носам” загадчыца рэдакцыі; як парэзалі прадмову Ламекі — паказала моўчкі, тлумачачы адно вачыма (начальнік — побач, за суседнім сталом).

14-га красавіка. Заходзіў Конан. Думаў, я нешта важнае ведаю наконт з’езда пісьменнікаў, дакладней — новага кіраўніцтва СП, якое будзем выбіраць. А я нічога не ведаю, апрача таго, што каго ні выберы — справы нашы дрэнь. Узгадніў са мной спіс беларускіх сатырыкаў для анталогіі ў Польшчы.

19-га красавіка. Вялікдзень. Адзначылі 90-годдзе Марыі Захараўны. Ай малайчына цешча! Трымаецца — крэпенька, дай Божа і надалей. Дый з выгляду ніхто не дасць 90. Адно памяць аслабла. У сваім “тосце” сказала: “Гэтак мы з табой, сынок, ні разу ніколі не пасварыліся! Нават голасу на мяне не павысіў ні разу”. Што праўда — то праўда.

Парадокс эпохі. Атэіст Ніл Гілевіч у свой час дамогся (быў дакладчыкам на сесіі ВС), каб зрабіць выходнымі другі дзень Вялікадня і асеннія Дзяды, а Філарэт — адмяніў (кажу: Філарэт, бо без яго згоды не пасмелі б).

21-га красавіка. Вечар правёў у Шаранговіча, у майстэрні — для артыкула пра яго.

Нечакана для сябе рашыў выступіць на З’ездзе, пачаў пісаць прамову. Можа, апошнюю на пісьменніцкім форуме, а можа, будзе апошняя ўвогуле.

23-га красавіка. Закончыўся З’езд. Даклад З-ка быў лепшы, чым я чакаў. Маё слова было ацэнена авацыямі ўсёй залы (за выняткам, вядома). Настрой З’езда вызначыўся, і гэта сарвала намеры даць “нацыяналістам” бой: ваякі пахаваліся ў кусты, а хто і вылез (як Марчук), то ўжо без баявітасці. Нязваныя госці з Масквы (Бялоў, Ляпін, Бандарэнка) таксама пабаяліся — пасля ўбачанага — выходзіць за трыбуну і місію, дзеля якой ехалі, не выканалі. Востра выступіў Г.Б., але — супроць мішэні прыватнай (Замяталіна; стоўк на пя...душку), а гэта не страшна, асобу памяняюць — рэжым і курс застануцца тыя ж. Маю “тэму” падтрымалі У.Дамашэвіч і В. Ярац, трохі Д. Бічэль (супроць росту пальшчызны), а яшчэ Іпатава (як заўсёды — малайчына). Вось і ўвесь з’езд. Не, не ўвесь: добра прамовіў І.Жук з Гародні, а таксама А. Каско з Берасця. Абодва — дзецюкі што трэба! Дык у цэлым зусім не благі З’езд. За выняткам усяго трох пустых “балантэсін” — усё астатняе “Жыве Беларусь!”

24-га красавіка. Сталі вядомы вынікі галасавання на З’ездзе. У Раду не прайшлі: Бондар, Марчук, Пашкоў, Лукша, Савіцкі, Лашук, Скобелеў і... яшчэ нехта, бо “адсякалася” восем з 59 (трэба 51). Цікавая і вельмі паказальная раскладка галасоў. Вось так, шаноўныя. Падумайце, чаму і за што.

Па выбарах старшыні СП — супроць 74, кожны чацвёрты. Таксама — папярэджанне таварышу: мы ўсё ведаем, таму — глядзі! І зноў жа думай, чаму аж столькі супроць. Але... ці здольны таварыш думаць? Ягонае крэда вядомае: гуляць дык гуляць! Дзеля гэтага і лейцы ўзяў. Будзе гуляць ва ўсю — у тым ліку па краінах і кантынентах. Сумна і горка ад гэтага. Не знайшлося беларуса, каб стаць каля стырна Саюза, каб павесці яго курсам адраджэння, курсам Свабоды і Незалежнасці. Вось ад чаго і сумна. “Няхай госці на покуці, а мы — тут, з краю, каля качарэшніку!” Не знайшлося ні старэйшага, ні маладзейшага, хто б, ацаніўшы сітуацыю, праявіў пачуццё нацыянальнай годнасці і ўзяў на сябе адказнасць.

25-га красавіка. Яшчэ адна сустрэча — па просьбе Дзягілевай, у Чырвоным Касцёле, з гімназістамі. (З аўтазавода.) Размова адбылася досыць змястоўная, пытанні былі сур’ёзныя, што мяне найбольш радуе, бо толькі сур’ёзная моладзь арганізуе будучыню — сваю і сваёй краіны.

3-га траўня. Амаль тыдзень штодня ездзіў за горад — сёе-тое парадкаваў у сваім маёнтку, і, дзякаваць Богу, была хэнць шліфаваць “Чаравічкі”. (“Ці ўсё ж “Лодачкі”?)

4-га траўня. Гадавіна са дня смерці Ліпы. Ездзілі на могілкі, памянулі і ў хаце. Прачытаў прысутным верш яе памяці “Я вас любіла”.

5-га траўня. Навіна: нявыбраныя ў Раду СП заявілі пратэст, пісьмовы... Але каму? Хто можа адмяніць рашэнне З’езда? Л-ка? “Гэты можа!”

Учора аддаў сваю прамову “Народнай волі”, Сярэдзіч сказаў паставіць на пятніцу. Развітальны, адчуваю, акорд у жанры публіцыстычнай