А потым быў вечар, той іх першы вечар, які Васіль дагэтуль добра памятае і пра які, можа, не забылася яшчэ яна… Тады была вечарынка, можа, лепшая, чым заўсёды. Як назнарок у яго быў на той вечар вельмі добры настрой. А ўсё пачалося з таго, што Андрэйчыкаў Хведар, трактарыст і надта баламутны хлопец, выпрасіў у Васіля казыркастую флоцкую фуражку — даўні падарунак яму ад марака, стрыечнага брата. Дык вось, гэты Хведар так узрадаваўся нечаканаму набытку, так смешна кляўся Васілю ў дружбе, пералічваючы заадно выгоды, якія будзе мець цяпер перад іншымі хлопцамі, што Васіль развесяліўся, разлагоднеў, быццам не ён сам, а Хведар зрабіў яму даўно жаданую ласку. Яны і на вечарынку прыйшлі разам, і, як гэта патрабуе даўняя звычка, пастаялі спярша ў парозе, агледзеліся… Гралі сербіянку, стары, невядома кім і калі занесены сюды танец. Танцавалі жанчыны, з прыпеўкамі, заўзята выбіваючы нагамі адна перад адной:
— Сербіянка, мая мамка,
Дзе ты абрасілася?
— На балоце я ў чароце
Танцаваць вучылася.
Гледзячы на іх, можна было здагадацца, што былі ў некага радзіны ці яшчэ якая кампанія. Мабыць, жанчыны ішлі дадому, а на дарозе ўстаў клуб са светлымі вокнамі, з пералівістым граннем гармоніка, з вясёлым лёскатам бубна — і яны не маглі стрымацца, каб не зайсці…
Граў Клыбік, вельмі сур’ёзны і заклапочаны, як заўсёды, калі цягаў гармонік. Пад нагамі ў яго быў падстаўлены нечаю рукою кругляк, на каленях — разасланая хустка: баяўся малады Клыбік працерці гармонікам штаны. I яшчэ любіў ён, калі граў, каб стаяла побач якая дзяўчына і час ад часу выцірала з ягонага твару сваёй хусцінкаю пот.
Адбыўшы сваё, пайшлі нарэшце дамоў жанчыны, і пачаліся сапраўдныя танцы. I тады падышла да Васіля Марына, можа, выпадкова як, а можа, пагаварыць ёй хацелася. Жартуючы, ён запрасіў яе і потым ледзь не вечар танцаваў з ёю, і яму было добра. А Марына ўсё баялася, што ступае не гэтак, не па-вясковаму, што гэта заўважаць і будуць смяяцца…
I вось сядзі цяпер тут, на адзіноце, з Клыбікам і думай. I як жа здарылася пасля ўсё — незразумела так і скора, чаму і навошта? I каб жа знайшла сабе шчасце з гэтым Клыпікам, а то ж, відаць, не. Ходзіць заўжды задуменная нейкая, лепш бы не бачыць яе такой. Ды і жанчыны вось нешта кажуць: не ладзіцца ў нашай настаўніцы жыццё і наракаюць на Клыбіка. Жанчыны ведаюць, дарэмна гаварыць не стануць…
Шуміць паціху лес. Сухі духмень стаіць у бары, і толькі няўлоўна тонка, але востра пахне патрэсканымі шышкамі, падсохлым голлем і леташнім лісцем. Відаць дарога непадалёк адсюль і на той бок яе — малады сасоннік. Яшчэ бліжэй, пасярод баравіны, спадзіна: цэлы статак серабрыстых асінак пасецца там, і адтуль, разам з сонечнымі скавышамі, што струменіста ходзяць між сасновых ствалоў, прыплывае часам нязвыкла гаркавы пах асіны, а то і негусты водар менш чым дзе нагрэтай сонцам зямлі…
Шуміць лес, і аднастайны голас яго Васілю — супакаенне і лагода. Можна доўга глядзець наўкол, і позірк тады робіцца бяздумным, падобным да таго, калі забірае тваю ўвагу полымя. I нешта шчымлівае і трошкі самотнае кладзецца на сэрца, і зноў хочацца думаць, ну, хаця б пра той іх першы з Марынаю вечар…
Само сабой здарылася так, што, калі скончылася вечарынка, яны адсталі ад усіх і пайшлі па вуліцы побач. I адразу ўзяла іх у свае абдымкі шырокая, недаступная маўклівасць цёплай ночы. Свяціў месяц, маленькія аблачынкі застылі ў небе, нібы той качыны пух на вадзе. Сцішанасць панавала наўкол, і нават тое, што наперадзе гаварылі, смяяліся хлопцы і дзяўчаты, не магло парушыць агульнага ўражання ночы: вёска спала.
Паціху ішлі яны вуліцай. Шырокая абчэсаная калода трапілася ім, і яны селі на яе пад трапятлівую засень таполі, прасвечанай зіхоткімі пералівамі месячнага святла.
Васіль маўчаў, а Марына гаварыла ўсё да яго, гаварыла, якраз як тады, калі заходзіла ў школу, толькі больш задуменна неяк — і ўсё заглядвала Васілю ў вочы, нібы тое дзіця, што чакае ад дарослага ласкі:
— Каб вы ведалі, як мне цікава тут у вас: і вечарынка гэта, і людзі, і ўсё.— Яна ціха засмяялася.— Слухайце. Калі сёння тыя жанчыны выйшлі з прыпеўкамі, мне было неспакойна неяк, боязна… Не, не тое, як бы гэта вам сказаць? Нібы я сама вось гэтак выйшла б на круг і спявала, людзі б глядзелі на мяне, а вы стаялі дзе-небудзь збоку і трывожыліся б за мяне, за мой голас… Вы разумееце?
I Васіль згодна ківаў галавою, усміхаючыся Марыне, яе гаворцы, сваім думкам. Быццам нейкая лёгкая і чыстая хваля падхапіла і несла яго: і гэтая ноч, і высокі месяц над вёскай, і росны выган за вуліцай у такім свежым і ядраным бляску — усё здавалася Васілю новым, нібы ўбачаным упершыню. Яму хацелася сказаць Марыне, як ён разумее яе і як яна добра зрабіла, што прыехала сюды ў вёску, але ён маўчаў, прыслухоўваючыся да нечага шырокага і лагоднага, што нараджалася і расло ў ім. Было лёгка і прыемна думаць, і гэтак жа лёгка думкі клаліся ў словы, і ён тады размаўляў з Марынаю: «Ты харошая, Марына, ты добрая. Чакай, і я раскажу табе пра нашу вёску, пра ціхія раніцы і духмяныя ночы, пра заход сонца, калі такая ціша стаіць наўкол і ляніва сцелецца па зямлі першы дымок ад ранняга вогнішча. Я раскажу табе, як прыходзіць сюды вясна, як слаба і хвалююча пахнуць тады на дрэвах пупышкі, як чарнее сад на вечаровай ружовасці неба. Ты пачуеш, як хрумсціць тонкі лядок пад нагамі, а вось, бачыш, прайшла машына, але яшчэ доўга будзе стаяць у паветры вастраваты пах бензіну. Чуеш, недзе ляпнулі дзверы, і гук вясёлым пошчакам лапаціць па драніцы дахаў. Слухай, і ты пачуеш, як гудзе цёмнай ноччу ў полі трактар, як пяюць на малацьбе дзяўчаты,— у тую пару, калі падаюць у садзе яблыкі і падаюць з неба зоры. Слухай, і ты зразумееш, што зімою тут гэтак жа хораша, як і летам, а ў марозную ноч Млечны Шлях блішчыць, як пад месяцам торная дарога… Слухай сваё сэрца, Марына, яно ў цябе добрае — слухай, і яно цябе не падмане…»
Так, у думках, гаварыў ён з Марынаю, і, вядома ж, магло быць гэтак, што яна разумела яго, бо, калі Васіль узяў асцярожна і мякка сціснуў яе руку ў сваёй, Марына прытулілася да яго пляча і маўчала.
— Якая прыгожая, светлая ноч сёння,— сказала яна потым, і цяпер ужо Васіль не сумняваўся, што Марына здагадалася пра тое, што ён змоўчаў.
Была ноч, і месяц свяціў аднолькава і яму, і ёй…
I каб жа гэтую ноч успамінаць заўсёды, і каб жа не было таго незразумелага і балючага, што нечакана стала пасля між імі…
Колькі разоў ён думаў потым: як жа здарылася так, хто вінаваты, і кожны раз баяўся