Литвек - электронная библиотека >> Міхась Стральцоў >> Классическая проза >> Перад дарогай

Міхась СТРАЛЬЦОЎ


ПЕРАД ДАРОГАЙ


Яны прыехалі ў вёску яшчэ раніцай — шафёр Сямён Захаравіч з жонкай і зусім малады яшчэ хлопец, рабочы аўтабазы Саўчанка.

Цяпер дык быў, мяркуючы па часе, позні абед.

Яны і сапраўды толькі што паабедалі, і не паспелі яшчэ вылезці з-за стала, як нечакана пашарэла на дварэ, зашапацеў, паліўся нетаропка надвячорні ціхі дождж — ужо другі за гэты доўгі, як усім здалося, дзень: выехалі яны з горада рана.

I вось цяпер сядзелі на кухні, не вылазячы з-за стала, гаманілі, і ўсім было добра. Пайшоў дождж — ну і няхай сабе, палье трохі ды сціхне. Грыбоў яны назбіралі і нават ад таго першага вялікага дажджу ўратаваліся шчасліва, схаваўшыся хто ў кабіне, а хто пад машынаю. I толькі потым, калі вярталіся з лесу да знаёмых у вёску, дзівіліся дружна з нядаўняга ліўня, бачылі, што стаяла ўсюды ў нізінках мутнаватая вада, што скрозь па дарозе прыбіла шумлівымі раўчукамі то да грудка, то да купіны, то да якой ламачыны парыжэлую траву, дробнае голле, пачарнелыя сцябліны кветак. У лужынах плаваў абабіты дажджом руды цвет падарожніку. А потым з-за хмар выбліснула сонца — і трава, і зямля, і лужыны закурыліся парай; пабеглі з крыкам за машынай, калі ўязджалі ў вёску, басаногія дзеці, а ля нечага двара ляжала навалам абчэсанае бярвенне…

I, бач, зноў жа сабралася на дождж.

Пахла на кухні грыбамі, палалі дровы ў печы, а за вокнамі шапацеў у садзе дождж — гэта было добра чуваць: акно ў сад было расчынена. А яны сядзелі прыцемкамі за сталом, глядзелі на агонь, на дождж, і ўсім было ўтульна, цёпла, і ва ўсіх блішчалі трошкі вочы — можа, таму, што глядзелі на агонь, і трошкі кружылася галава, і плылі перад вачамі, як толькі сцішышся, грыбы…

Зайшла на кухню гаспадыня, патупала ля печы, сказала:

— А можа, пойдзеце ў чысты пакой?.. Я вам і лямпу запалю.— I, прыжмурыўшыся, глядзела на гасцей — госці не згаджаліся. Навошта той чысты пакой, калі і тут добра, і, можа, яшчэ лепей, чым там.

У тым пакоі на падлозе сушыцца проса, стаяць доўгія лаўкі ля сцен, у куце — высокае, памутнелае ад часу люстра. А тут… Не, ніхто туды не пойдзе.

— Яно, маці, і тут добра,— сказаў Сямён Захаравіч,— зусім як у вёсцы…

— Ну, няхай…

— Во, сказаў: як у вёсцы,— не ўцярпела жонка Сямёна Захаравіча і засмяялася.— А мы дзе?.. Гаворыш абы-што.

— От жа ты якая! — трохі збянтэжыўся Сямён Захаравіч і палез у кішэню па папяроску.— Та-та-та! Та-та-та! Слова чалавеку сказаць не дасі.

Але ён не зазлаваў на жонку.

У яго была густая сівізна на гладка падстрыжаных скронях, і за доўгія гады, пражытыя з жонкай, ён добра ўведаў цану і сабе і ёй; паціху ды памалу навучыўся трымацца наводдаль ад той мяжы, за якою каса, як кажуць, звычайна находзіць на камень — і людзі становяцца на дыбкі і гавораць адно аднаму зашмат крыўднага і злога. Яшчэ ён ведаў, што жонка і ў слове была лаўчэйшая за яго, і звычку мела ўстаўляць, дзе не трэба, свае тры капейкі, і што валасы ў яе, як і ў яго, пабіты сівізною — хацела іх пафарбаваць аднойчы, ды ён не дазволіў. На фатаграфіі ў іх гарадской кватэры яны абое чарнявыя і маладыя: яна — у лёгкай сукенцы прыгожага крою, ён — у вайсковай форме.

Сямён Захаравіч не зазлаваў на жонку. «Кожнаму сваё,— думаў ён,— не захацела зразумець, ну і няхай не разумее». Можа, таму, што ён увачавідкі старэў, часта думалася цяпер пра вёску — далёкую, колішнюю: яна ляжала аж за сорак год ад яго. I там былі шурпатая калодка, на якой секлі дровы, цяпло кажушка і вышчарблены сучок у столі, марозная пара над ранішняй студняй і карова ля яе — панурая, з запалымі бакамі і нягладкай поўсцю. Там, у вёсцы, былі і бацька і маці, тады яшчэ жывая, і яны, дзеці, аж восем чалавек. Так хутка ідзе час: разышліся ўсе па свеце, а старэйшы брат недзе ў Свярдлоўску аж галоўны архітэктар горада.

Так хутка ідзе час! Яму ўспаміналіся дзеці, што беглі сёння за машынай; некалі і сам ён за пяць кіламетраў імчаў з вясковымі хлапчукамі на шашу, каб зірнуць на дымны хвост маторнага дзіва. Сёння ад таго дзіва патыхала б музеем, а гэтыя дзеці — проста блазнюкі і гарэзы — убачылі незнаёмага шафёра.

У нечым яго жыццё нітавалася з чужым. Было многа падобнага, але было і тое, чаго, ён ведаў, не будзе ніколі. Ён помніў, як нялёгка жылося ў вёсцы яму, як спакушаў дзень пры дні акрайчык хлеба, загорнуты маткай у ручнічок, і што была вясною такая пара, калі зацвітае боб: ні ягад, ні грыбоў і далёка да першай бульбы. А потым ён працаваў у горадзе і харчаваўся па картках, потым палягчэла, а потым была вайна і зноў карткі… Ён ведаў, што даўно перамянілася ўсё ў яго вёсцы, і што там жыве яго бацька — упарты такі стары, не хоча пераязджаць да сына ў горад,— і што жыць старому асталося нямнога. А ён, сын, ніяк не можа выбрацца да яго — і на душы ў сына бывала часта неспакойна.

Цяпер ён задумліва камячыў папяросіну ў пальцах, аж пакуль яна не лопнула на канцы — адарваў сапсаваны канечык, прыкурыў. А калі клаў у кішэню пінжака запалкі, пачулася там чужая нечая рука. Паглядзеў — жонка. Яна збянтэжана засмяялася, папрасіла:

— Дай…

— Чаго табе?.. Ат, не чапіся да мяне!

I ўбачыў неўразуменне і цікаўнасць у вачах маладога Саўчанкі.

— Увыкла… Смаліць, як мужчына, проста сорам… Нядаўна заходжу дома на кухню, а яна сядзіць і смокча: з маіх недакуркаў зрабіла папяроску… Даўно курыць, толькі ўсё хавалася.

— Скажы ты! Ай-я-яй! — здзіўляўся Саўчанка і торгаў худою шыяй, і яго маленькія, пад доўгімі вейкамі блакітныя вочкі бліскалі жвава, а на лобе з’яўляліся маршчынкі.

А жонка Сямёна Захаравіча тым часам раскурвала папяроску. Рабіла гэта яна бадай што па-мужчынску — хіба толькі запалку трымала неяк далікатней, за самы кончык, далёка адстаўляючы локаць ад сябе. Потым вылезла з-за стала, і, сеўшы ля акна на лаве, пасунула за локаць рукаўчык, і, абапёршыся на падаконне, курыла, выглядала нешта ў садзе, і перагаворвалася з гаспадыняй.

Сямён Захаравіч сур’ёзна, з ціха затоенай усмешкай пазіраў на жонку, пасля не вытрываў, пачаў усміхацца і весела падміргнуў маладому Саўчанку.

— Гром-баба, га? Ах, каб цябе… Пыхкае, як паравоз!

— От, Захаравіч! Скажаце ж гэткае…— зноў здзіўляўся Саўчанка, і смяяўся, і торгаў доўгай шыяй — гэта азначала прыблізна, што ён круціў галавой.

А гаспадыня сказала:

— Дык, мусіць жа, гэта можна ў горадзе, калі жанчына курыць. Гэта ў нас нязвыкла толькі…

I вінавата глядзела на гасцей, неяк баязліва