Міхась СТРАЛЬЦОЎ

ТРЫПЦІХ

ТРЫВОЖНА КРЫЧЫЦЬ ПТУШКА

У канцы ліпеня колькі дзён запар ішлі цёплыя дажджы. Жанчыны, што хадзілі ў лес па чарніцы, прынеслі ў фартухах сыраежкі і лісічкі.

Была субота. На лагу за вуліцай лянівы дымок чапляўся за сцены лазні, загінаўся, ападаў на мокрую і парную траву: у цёплым, няпэўна асмужаным небе слаба чулася сонца. Галасіста і радасна крычаў недзе певень.

Пастаяў я на двары, падумаў, паслухаў ваколіцу, насцярожліва-чуйную, нібы прытаптаная трава, і нечакана павесялеў ад думкі сабрацца схадзіць у лес па грыбы.

Тыдзень таму прыехаў я з горада ў вёску. Было прыемна цяпер скінуць цесныя чаравікі, абкруціць нагу сухой і шурпатай анучкай, надзець шырокі і ўвесь у латках бот: боты стаялі ў сенцах, халаднаватыя, церпка-пахучыя, з пабялелымі плямкамі прысохлай зямлі на іх і прыліплымі травінкамі. Узяў кошык, акраец хлеба і жаўтлявы мяккаваты шматок сала, вышчарблены братаў складанчык на шнурку і — пайшоў, трохі баючыся, каб не трапіць каму вельмі на вочы: у вёсцы не любяць гнацца за жураўлём у небе, калі сініца ў руцэ. Вёска хадзіла цяпер па ягады, а на грыбы яна накінецца пазней, калі баравікі пойдуць — хоць касою касі. Тады будзе рана, вельмі рана засынаць вёска, будзе рана ўзыходзіць над лесам чырвоны халодны месяц, будзе трывожна, прыглушана шалясцець таполя — уся ў цьмяным месячным мроіве, а на вуліцы не па-летняму глухая цішыня і цёплы, не вельмі моцны вецер. I будуць гарэць за ракою кастры начлежнікаў.

Так будзе потым… А якія ж грыбы цяпер?

I ўсё ж я пайшоў у лес.

Агародамі выйшаў я на сценку, а па ёй на вузкую дарогу, па адзін бок якой буялі кукурузныя кіяхі, а па другую густа стаяла вільготнае жыта. Пад нагу то тут, то там траплялі раструшчаныя кукурузныя пачаткі, і я ўспомніў, як нядаўна казала маці, што дзеці ядуць іх няспелыя, а потым, блазнюкі, жаляцца на жываты… Ну і няхай ядуць, блазнюкі, ну і няхай жаляцца… Так ішоў я, ішоў зялёнай дарогай і зусім не думаў, што стрэнуся з зайцам. А ён — вялікі, таўсматы, з рудымі бакамі — сядзеў сабе на дарозе і спакойна глядзеў на мяне — хоць ты вазьмі ды і стань. I я, можа, і стаў бы, каб ён раптам не валюхнуўся з месца і не пабег паціху і як бы кульгаючы. I тут я не вытрываў — свіснуў. I ён тады ўжо секануў порстка, дарогай паўз жыта, і адразу стаў нейкі даўжэйшы, і былі відны ў яго, калі бег, адны хіба ногі ды вушы…

Навошта я спудзіў яго? Але шкадаваў я нядоўга. Я падумаў, што, як цяпер грыбы, зімою заяц, можа, пазаве мяне ў лес, і хоць мне не вельмі трэба будзе той заяц, як цяпер грыбы, я ўсё ж прыйду — і гэта добра.

А лес, цяперашні лес, быў і знаёмы нейкі, і незнаёмы. Ён пачаўся, як толькі прывяла да яго дарога, з невялічкага ўзболатка, парослага хмызамі, а потым ужо быў малады сасоннік. I завіляла, то спадаючы ў хмызовыя нізінкі, то ўзлазячы на верасовыя палянкі, ужо не такая зялёная, як у полі, дарога. I маўчаў лес. Толькі аднекуль зверху, з шараватага і цёплага неба, плыў суцішаны, мяккі шоргат: такі яшчэ бывае вясной, калі ў тумане растае снег. Хораша пахла з каляін вільготным сасновым карэннем, а з дробных хмызоў — свежай лістотай, а потым неяк нечакана і саладкава-густа патыхнула водарам ад зламанага пры дарозе куста крушыны.

Дарога выводзіла мяне на дзялянку. Гонка і высока стаялі на ёй адзінокія сосны, цвіркалі недзе на маладых бярозках, садзіліся на зарослыя травой лаўжы разамлелыя аўсянкі. То падаючы ледзь не да зямлі, то сігаючы ўгору, праляцела чорная жаўна. Быў тут нейкі тужлівы прастор, як на старым, забытым дворышчы, і ўсё тут было, як бывае ў чалавечым жыцці.

Мінуўшы дзялянку, пайшоў я торнай дарогай — волакам, і збочыў там на патаемны, свой тут, у лесе, грудок — залубелы, лішаісты, з купкай маленькіх сасоначак і крывой бярозкай. Прыгнуўшыся, абышоў я і сасоначкі, і бярозку, і рудыя бароды рэдкага верасу: неаднойчы браў тут тугія, аж чорныя, баравікі. Але ўдача любіць сваю пару, і знайшоў я ўсяго сыраежку — засохлую, з белымі плямамі на брыльку, але без ніводнай чарвінкі…

Ну і няхай, ну і далей у лес, вунь на той доўгі ўзгорачак пад высокімі соснамі, з вывернутай ветрам бярозай — там павінны абавязкова быць лісічкі! I пайшоў я, і хораша мне было ісці і пазнаваць усё наўкол. Вунь там, куды павяла ад волака дарога,— печышча: некалі гналі каланіцу; за ім — урочышча з вольхамі, асінамі ды елкамі, а бліжэй да мяне, пад узгорак, цеглавіна з ягаднікам, і вунь нейкая жанчына, разагнуўшыся, глядзіць на мяне, і пагляд у яе затуманены, нетутэйшы нейкі, і сама яна здаецца нетутэйшай — аднекуль адтуль, можа, з часу якіх крывічоў ці радзімічаў.

I так дайшоў я да напаўзаваленага нейкага бліндажа і нечакана для сябе ўбачыў у яго спадзінцы цэлую плойму жоўтых, як кветкі, і прысадзістых лісічак. Але я не спяшаўся іх браць: было і без таго за што тут зачапіцца воку.

Густа і роўна парасла спадзінка бліскучым кругляцом, а на ім, ля самай купкі лісічак, ляжала бяроставая кузенька, прашытая лазовым прутком, зверху — белая, у чорных рысачках, а ў дне і па баках жоўтая, і тыя чорныя рысачкі прасвечвалі тут чырванню. I яшчэ вырастала са спадзінкі маленькая сасоначка…

Я быў ступіў ужо да бліндажа, як раптам у цеглавіне нешта зашоргалася, затрапяталася, а потым ураз трывожна піснула, палахліва заценькала, забілася нейкая птушка. I як бы хто штурхнуў мяне ў грудзі — я падаўся назад, лес хіснуўся, і я чуў ужо адно толькі неба: яно кружылася, і адтуль плыў і плыў на мяне трывожлівы бясконцы шоргат. I вось ужо нібыта я ляжаў на зямлі: не было ўжо ні выбуху, ні мяне, і змяркалася, і тарахцела па дарозе падвода, і галасіла, галасіла ў лесе мая маці…

Яшчэ раз ценькнула нейкая птушка — ага, сініца! — і я страпянуўся. Было ціха ў лесе, і чуваць было, як там, у цеглавінцы, яшчэ нешта шоргалася, але гэта, мусіць, з патрывожанага дрэва падалі кроплі і выпростваліся патрывожаныя галіны. I як бы нанава глянуў я на ўзгорачак, чысты, светлы, абсыпаны шыгаллем, праз якое прасвечвала сіняватая зямля, і, можа, ад таго ўзгорачак выдаваў не то фіялетавым, не то бэзавым. I мне было ўжо ніякавата за нядаўні спалох, і ўжо недзе далёка быў успамін аб тым, як сем гадоў назад падарваўся ў гэтым лесе на міне мой аднагодак хлопец, наш вясковец…

I я паціху зрэзаў лісічкі і пайшоў адсюль па рудым шыгаллі, і вока маё па дарозе прыкмячала шмат чаго, і ўсё наўкол мяне было нейкае сцішнае і светлае: яно як бы лашчылася да мяне і прасіла сябе пакратаць. I зноў папаліся лісічкі — раз, другі, а потым у бярэзніку, на ўзболатку, патрапіліся абабкі і