Міхась СТРАЛЬЦОЎ

ВОЛЬКА

1

У тую далёкую пару ў вялікім горадзе на вуліцы я мог бы, незнарок азірнуўшыся, пераняць твой, не мне прызначаны, але аднаму мне зразумелы позірк і здагадацца пра цябе і пра Казіка, якога я прыдумаў ужо тады, як і цябе, дарэчы. Што ж, мы маглі вучыцца з табой у адной школе, а потым падацца у горад — шукаць там паасобку кожны сваё. Толькі не мог жа я проста так падысці да цябе на вуліцы і запытацца: «Якім рэхам вярнуўся з далечы да цябе твой голас? Ты шчаслівая, адкажы?» Бо што адказаў бы я сам, каб ты пра тое раптам спытала і ў мяне? Я ж і сам яшчэ толькі пачынаў здагадвацца, што нашы здабыткі і страты не маюць нейкай паасобнай ці непадзельнай з намі цаны. Прынамсі, так мне здавалася, калі я клікаў думкай твой вобраз і зычыў табе ў спадарожнікі Казіка.

2

…Каб жа знаццё, што будзе такое, няхай бы Казік, шылахвост гэты, аставаўся адзін пры сваім гарадскім набытку. Дурная ды маладая была, што паверыла тады розным чуткам ды гаворкам: Казік і заробак добры ў горадзе мае, і сам які спраўны з твару і чысценькі стаў — куды ж гэта глядзяць вясковыя дзеўкі! Ажэніцца ў заробках, і вяселля не пабачыш…

Весяліся цяпер у гэтым закутку!..

За шалёвачнай перагародкай жывуць гаспадары. Трэба ж, дзіця ў іх такое дурное: носіцца ўвесь час па кватэры ды бухае з разгону рукамі ў шалёўку. Во, зноў перагародка аж ходырам ходзіць, а Жэнік так і захліпаецца ад смеху — і ніхто ні крычаць, ні асадзіць не хоча.

— Жэнік,— гукае цераз перагародку Волька,— Жэнік! Ці сціхнеш ты?..

Жэнік на нейкі час сунімаецца, стаіўшыся і чакаючы, і раптам — зноў грукатлівае тупанне і захлёбісты, радасны смех.

«Усхадзіўся, халернік»,— думае Волька.

…А ў гэтым пакойчыку нават шпалеры — адна прыкрасць. Выцвілыя, старыя, яны пабраліся на перагародцы тапырыстымі складкамі, звісаюць дзе-нідзе дранымі шматкамі. Няхай звісаюць, у Волькі ўжо і рукі не ляжаць, каб прыбраць тут усё да ладу. Наважыла была спачатку, як пераехалі пасля вяселля сюды, але ж адгаварыў узвей-вецер гэты, Казік: «Не трэба, Волечка, не трэба, вось пабачыш — кватэру праз месяц дадуць…»

А цяпер няхай будзе, як ёсць,— знелюбелае, прыкрае. Столькі надзей ускладала яна на гэта замужжа, на горад — і вось… «Звязалася з баламутам гэтым, трэба ж, гарадскога хлеба захацела. У вёсцы, можа, за настаўніка выйшла б…»

3 нейкім асаблівым, незнаёмым раней пачуццём думала яна цяпер пра вёску, успамінала, як хораша жылося ёй там за матчынай любасцю ды бацькоўскаю ласкай: была ж яна адзіная, што ні кажы, у бацькоў дачка. Маці, бывала, як не дрыжала над ёй, над кожным яе крокам: глядзела, каб, божа барані, не перарабіла дачушка ні ў школе, ні дома. Хопіць, што сама дзень пры дні ў клопаце, што бацька да сваёй сталярскай справы жадзён, што ўсялякіх заказаў меў заўсёды аж лішне.

Спраўлялі Вольцы як не кожны месяц абновы, і, можа, яшчэ з сёмага класа пачала яна патроху нявесціцца. Тады ж упершыню здагадалася яна, што лёс не абдзяліў яе і прыгажосцю. Прыемна гэта было, і, канчаючы дзесяцігодку, падумалася Вольцы, што не астанецца ў вёсцы, а паступіць у інстытут і выйдзе там замуж за чалавека, што будзе яе варты. Будзе жыць у горадзе, і калі прыедзе ў вёску ды пройдзе з мужам пад руку па вуліцы, усе будуць гаварыць: «Глядзіце, як пашчасціла Раманькавай Вольцы!»

Потым яна паступала ў інстытут і не паступіла. «Бывай надоўга, горад»,— думала ўжо яна, але якраз тут і патрапіў ёй на вочы Казік. На той час і гэта, здавалася, нейкім выйсцем было, а тут яшчэ чамусьці падумалася Вольцы, што стане круціць Казікам, як захоча,— бачыла ж, што падабалася яму. I пра сябе перастала трывожыцца, і пра інстытут яна не думала ўжо.

«А якая карысць цяпер ад гэтага: ад яго ласкавасці, памяркоўнасці — ад усяго…»

Волька трывожылася цяпер, пакутавала, а Казік, бы знарок, маўчаў пра кватэру: можа, і ведаў што, ды не казаў жа, бач.

— Калі ж тое тваё абяцанае будзе? Калі ж будуць харомы твае? Ці ж схадзіць няможна, каб дазнацца?

— От жа які ты чалавек! Дом жа яшчэ не гатовы, кажу…

Тады зводдаль, асцярожна яна загаворвала:

— Звякуеш у гэтым пакойчыку — на тое ідзе..,

— Ідзе, ідзе… Скажаш, як выйдзе. Чаго ж цяпер гаварыць?

Ён дык і сам не ведаў, будзе ім сёлета кватэра ці не. Людзі і не столькі чакаюць, і не з такой сям’ёй.

Але ж скажы ты Вольцы!

Год які быў згодзен Казік яшчэ жыць і тут. «Жывуць жа неяк людзі,— думаў ён,— і мы перабудзем. Кватэра дрэнная, але ж… ціха, спакойна — не была б то ўскраіна. Вёску нагадвае нечым».

Вуліца тут, дзе яны жылі, і праўда была ціхая, непрыкметная, з пакарабачаным брукам, з палісадам, з уладараннем дашчатых платоў. Між камення выбівалася на ёй улетку нямоглая трава, а на ўзбоччы, на счарсцвелых грудках, бралася яна цэлымі лапікамі, кусцістымі і густымі. Дамкі, найбольш на вясковы лад, то заходзілі ў глыб двароў, то выступалі на самую вуліцу. Раслі ў цеснаце гародчыкаў яблыні і вішні; унізе сплятаўся парасткамі разбежысты агрэст, а буйналісты бэз і калючая ружа растырквалі галіны па шчылінах платоў.

Расхінала сябе з часам захаванае ў гэтых вулачках хараство. Неяк па-свойму хораша было тут: і ранняй вясной, як трымцела першая вада ў тонкіх ручаінках і так ядрана, молада крычаў певень на макаўцы дня; і крыху пазней, калі зацвіталі сады, а вечарамі трапяткая зеленаватасць падоўгу не сыходзіла з неба; і цёплым летнім надвячоркам, калі так дурманіста, густа тхала з гародчыкаў кропам, і да паху гэтага дадавалася казытлівая прыгоркласць пылу, і ціха веяла млявай гарачынёй ад нагрэтых за дзень домікаў і платоў.

Хораша было тут. Але ж скажы ты Вольцы!

3

Стаяла прадвесне на дварэ, быў сакавік. Раніцай Казік ішоў на завод і бачыў: вастраваты халадок трымаў на падворках сумных пасля золкай ночы вераб’ёў, жаўтлявымі плямамі ўзялася на застарэлай наледзі вуліц учарашняя вада. У тонкіх выслойках воблачкау палавела над горадам неба. Паволі, нібы крыга на быстрыню, выкіроўвала сябе на прагал з-пад пасмаў дыму сонца, і ружовы марозік адпаўзаў да зацененых падмуркаў і сцен.

А як ішоў назад — сінела неба, збіралася ля тратуараў вясновая вада, але адчуваўся пад вечар у паветры халодны подых сіверу.

У такі вось дзень дазнаўся Казік пра кватэру. Ён дужа радаваўся тады; нізкарослы і мітусліва вёрткі, з грузнай рыжаватай кучаравінай на галаве, ён проста такі ўвачавідкі святлеў ад бяздумнай