Міхась СТРАЛЬЦОЎ

ТАМ, ДЗЕ ЗАЦІШАК, СПАКОЙ

Сяргей Марус, інжынер-планавік, неспадзявана адчуў, што яму нечага не хапае ў горадзе, які адразу здаўся сумным, нецікавым і пыльным. I чамусьці само сабою здаралася так, што кожны раз, вяртаючыся з работы, дадому ён ішоў паўз вакзал. I вось калі чуў ён, як аб’яўлялі там адпраўленне, калі ўдыхаў ён сладкава-даўкі паравозны дым, нешта шчымлівае, прыемна-балючае кралася ў сэрца, і тады прыгадвалася рознае, і часцей за ўсё дробязь: вясковы вечар, вогнішчы на вуліцы — вараць бульбу; стук праніка на сажалцы ранняй вясной, а за ім — крык пеўня, тамліва-гучнае патуркванне жаб. А ў зялёным ветры, нечакана вострым і хвалюючым, бы ўспамін, мроіўся яму то пах гарэлага бульбоўніку, то маладога інею на яшчэ зялёнай траве. Адным словам, нечага і аднаго было б даволі, каб пасля здалася доўгаю ноч, каб назаўтра балела галава і каб пачыналася ўсё спачатку.

Сяргей Марус зразумеў, што гэта была туга па вёсцы. Праз колькі дзён ён не вытрываў, узяў адпачынак і паехаў да бацькоў у далёкую Смолку.

Ён выехаў апаўдні: сядзеў ля акна ў вагоне, глядзеў на паселішчы, на палі, на дарогі, і яму хораша думалася пра сваю вёску, дзе ўсё роднае, з дзяцінства знаёмае, дзе зацішак, спакой, дзе ён па-сапраўднаму адпачне і аціхне душою. Спаць ён лёг рана і адразу ж заснуў. Прачнуўся ноччу: схамянуўся, убачыўшы праз прачыненае акно будынак нейкай станцыі, асфальт ля яго — бліскучы, мокры, жоўтыя водсветы ліхтара ў лужынах; нечаму ўзрадаваўся, пачуўшы гуллівы, звонкі жаночы голас недзе ля вагона, а потым — густы мужчынскі, але таксама вясёлы.

— Глядзі ты, якая порсткая, яшчэ па мне сохнуць будзеш! Надта ў галаву не забірай!

«Дзяжурны які-небудзь»,— падумаў Марус і адчуў, як з акна патыхае вільгаццю: прайшоў дождж. Поезд крануўся. Сяргей сцішыўся і неўзабаве зноў заснуў.

Другі раз пабудзілі яго галасы. Была ўжо, мусіць, раніца: за акном мутнавата шарэла, а па шкле спаўзаў дрыготкімі струменьчыкамі дождж.

— Дык гэта я да дачкі ездзіў — во-о! — гугнявіў унізе, пад ім, марудлівы мужчынскі голас.— Хату яна сабе купіла, дык пісала, каб па сталярцы памог… Во-о!..— I чуваць было, як чалавек перадыхваў.

— Дзіця ж роднае — а як жа! Хто ж, калі не бацька, паможа…— спачувальна і неўпрыкмет дагодліва сказала нейкая жанчына.

— Ну, дык паехаў я — во-о! Пагода не дай бог, дождж, бы насланнё якое, вісіць і вісіць… У калгасе — ні жаць, ні на сена ісці. Дык і адлучыцца можна — во-о!

— Дык гэта і ў вас дождж? А божа ж ты мой! А я думала — гэтая трасца ў нас толькі. Лье і лье. Без хлеба і без бульбы астанешся. Не дай бог.

— У акурат. Уга!.. Гэта ж у гародчыку касу ўбіў, дык так яно і асталося. Счарнела ўсё ў пакосах… Сена, кажу, ляжыць,— чамусьці мацней сказаў мужчына.— Во-о!

«Пра што яны гавораць? — падумаў Сяргей.— Сена нейкае, дождж… Калі гэта яны селі? Тутэйшыя, мусіць…»

Мужчына там, унізе, раптам закашляўся. Ён кашляў моцна, аж з прысвістам, а калі перастаў, нейкая бездапаможная, але дзіўна жывая цішыня запанавала ў вагоне.

— Не к дабру ўсё гэта, ой, божачка, не к дабру,— скоранька загаварыла тады жанчына.— Калі ж яны бонбы гэтыя рвуць — радыё, во, нядаўна перадавала. Ад таго, можа, і пагода сапсавалася. Зачапілі нешта ў небе…

— У акурат зачапілі, а то як жа,— спакваля і сур’ёзна сказаў мужчына.— Во-о!..

«Пра што яны гавораць? — падумаў Марус.— Глупства нейкае. Кожны мерае на свой капыл».

Яму зусім не хацелася думаць пра дождж, не хацелася іншай думкі, апроч той, што вось заўтра ён прыедзе дамоў, дзе зацішак, спакой, дзе не будзе ніякага дажджу,— ён верыў, што так будзе, бо яму так хацелася,— дзе аціхне тая невыразная і роўная трывога, што гнала яго ў вёску.

Але ён памыліўся.

Калі ён пасля поезда сядзеў у скверы, чакаючы аўтобуса, было адчуванне, нібы твар яму абляпіла павуцінне — гэтак было нязвыкла казытліва, задушліва. Дзень стаяў шэры, няпэўна ціхі нейкі і непрыемна вільготны. Але дождж пачаўся, калі Сяргей пад’язджаў, ужо аўтобусам, да свайго раеннага гарадка.

Аўтобус прыпыніўся ля маленькага вакзальчыка. Пачалі хто куды разбягацца пасажыры — усё не перасціхаў яшчэ дождж. Тут, за шэсцьдзесят кіламетраў ад чыгункі, за дзесяць — ад дому, ён здаўся Сяргею асабліва недарэчыым. Ён узяў чамадан і, спакойна-абыякавы ад прыкрага адчування, што ўсё сапсавана, што прыехаў ён не так, як хацелася, пайшоў да сталоўкі.

Гарадок сцішыўся; лапатала лісце на таполях, шархацела, калі прасыпаўся праз яго дождж; па асфальце скакалі, лопаліся бурбалкі — Сяргей успомніў, што так заўжды бывае перад абложным нудным дажджом. Праехала жанчына на веласіпедзе: плацце ліпла да яе ног, яна здавалася нязграбнай — ехала, сагнуўшыся над рулём, у доўгім, пашытым у талію і ўсё адно шырокім жакеце.

«Хутчэй бы дамоў»,— тужліва падумаў Сяргей, заходзячы ў сталоўку.

Тут было цемнавата, пахла смажаным; ля самага парога абступілі буфет мужчыны, чакалі свежага піва: бочку толькі што распачалі — буфетчыца шчыравала ля помпы. Сяргей сеў за стол; падышла афіцыянтка — ён заказаў гуляш: ён заўсёды заказваў у такіх сталоўках гуляш — папулярную мясцовую страву. Папрасіў бутэльку вады — сядзеў, піў; забралі ўжо са стала пустыя талеркі, не меншала чарга ля буфета, а ён усё сядзеў, чакаючы, мо перасціхне дождж. Дождж неўзабаве суняўся. Сяргей выйшаў са сталовай і, завярнуўшы ў вузкую вулачку, пашыбаваў ёю ўніз, да парома цераз раку. Яму трэба было пераходзіць роў: тут вулачка канчалася, а далей вяла сцяжынка. Сяргей спусціўся па ёй — туды, дзе было халаднавата і сыра, дзе на шырокім лісці дзядоўніку ляжаў намыты ручаямі пясок, расло конскае шчаўе, дзе буялі чаромха, крушыннік, а вышэй, па схілах,— шыпшына. Бразгаў недзе ланцугом і чвякаў капытамі спутаны конь.

Сяргей сцяжынкаю выйшаў да царквы — наўкол яе ўсё парасло палыном, шорсткай травою, усюды валялася бітая цэгла. Сяргею стала маркотна, успомнілася, як даўно, яшчэ калі вучыўся ў сёмым класе, вадзіла іх піянерважатая сюды, у райцэнтр, уступаць у камсамол. Колькі было страху, хвалявання, колькі разоў перачытвалі ў райкомаўскім калідоры статут! Нарэшце іх выклікалі: усіх прынялі, а Сяргею адмовілі — не хапіла колькі месяцаў. Яму было крыўдна, і ён заплакаў — наўзрыд, не саромеючыся, адчуваючы, што тое, да чаго ён так рыхтаваўся, чаго так баяўся і жадаў, не будзе пасля ўжо такім святочным, радасным, якім магло б быць цяпер.

Потым яны, аднакласнікі, узабраліся па вузкай лесвіцы на