Цяпер жа Сяргею было проста маркотна. Ён глядзеў на царкву, запушчаную, старую,— убачыў чэзлую бярозку на яе карнізе, крываватую, з дробным лісцем, чорныя пісягі і плямы на сценах і купале царквы — сляды колішняй паветранай маскіроўкі — і здзівіўся, чаму не заўважаў усяго гэтага раней.
Ён спусціўся да ракі, чакаў там, пакуль падыдзе перавозчык: яго чамусьці не было відаць. Зноў зацерусіў дождж: за ракою, над лугам, павісла шызая сумная смуга. Нехта плыў у лодцы па рацэ, выйшла — перавозчык. Падагнаў лодку, вастравата глянуў на Сяргея з-пад казырка мокрай, расплюшчанай шапкі:
— Залазь…
Веславаў ён моўчкі, толькі перад самым берагам спытаў:
— Табе куды? У Гарадзецкія?
— Не, у Смолку.
— Не прайсці будзе цераз грэблю… Дажджы… Трэба на Іванавічы. Кружна, але…
Больш ён нічога не сказаў. Сяргей астаўся адзін. Да Іванавіч па лузе было чатыры кіламетры. Марус аглядзеўся. Наперадзе, за мутнай смугою, цямнеў лес, цьмяна шарэлі вясковыя дахі. Ён пайшоў лугавою дарогаю; ліў дождж, але Сяргей ужо не звяртаў на яго ўвагі: пінжак быў мокры, халадзела спіна, чвякала вада ў чаравіках. Дарога ішла паўз старыцу, з берага парослую хмызняком, высокаю травою. Халодным шызым бляскам адсвечвала вада; дождж ліў, усюды была вада — і трава, і паветра пахлі вадою. Пачынала цямнець: гледзячы наперад, ужо можна было толькі здагадацца, што там былі вёска, лес. Сяргею стала адзінока, неяк не па сабе, нават страшна. Нудна шаргацела ля берагоў старарэчышча пад дажджом трава, і Сяргею падумалася раптам, што дождж не перасціхне ніколі, што гэта мо пачынаецца нейкі новы патоп, што ен, Сяргей, трапіў у нейкія далёкія-далёкія вякі,— і яму тады здалося, што ён чуе, як за хмызняком, у высокай траве, рохкаюць, боўтаюцца, сапуць нязграбныя страшныя жывёліны. «Зачапілі нешта ў небе»,— нечакана ўсплылі словы, сказаныя жанчынай у поездзе, і яшчэ больш зрабілася страшна, а потым здалося, што разам з дажджом асядае яму на твар, казыча лёгкія ядавіты радыеактыўны пыл. «Зачапілі нешта ў небе»,— усё стаяла ў галаве, і ён ніяк не мог адкараскацца ад гэтай думкі. Ліў дождж, а ён усё ішоў і ішоў, абыходзіў цеглавіны з вадой, губляў дарогу, зноў знаходзіў, а наўкол усё больш і больш цямнела, і ўсё пахла і пахла вадою. Нарэшце пацвярдзела дарога, наперадзе нешта зашарэлася: ага, жвірыстая дарога і паабапал хвойнічак. Сяргей перадыхнуў. Хвойнічак хутка кончыўся: Сяргей уваходзіў у Іванавічы.
Але і тут яму не стала лягчэй. Ні гуку, ні душы наўкол, усюды маўклівыя вокны. Адзінока і цёмна вытыркаліся над хатамі шпакоўні, шапацеў дождж, мутна-шэрая смуга стаяла над вёскай. Ён зноў чамусьці падумаў, што дождж, мусіць, не перасціхне ніколі, што наўкол яго нейкае далёкае-далёкае, зусім нерэальнае жыццё. «Зачапілі нешта ў небе»,— білася думка, і ён усё спяшаўся, спяшаўся…
Супакоіўся ён ужо ў лесе. Тут было зацішна, пахла шыгаллем, сырой зямлёй, неба ўгары, над дарогай, здавалася святлейшым. Чуваць было, як асыпаліся з бяроз і асін дажджавыя кроплі. Сяргей ішоў не спяшаючыся, ён добра ведаў дарогу, кожны яе паварот, і пазнаваць знаёмыя мясціны было прыемна, было прыемна знарок ступаць нагой у цёплыя лужыны: ён прывык ужо да вады і цяпер адчуваў лагодную задаволенасць ад таго, што не трэба берагчыся ад дажджу, бо ён увесь даўно мокры, і што горш, чым ёсць, ужо не будзе. Ля дарогі, у мясцінах, дзе было ніжэй, бледна-зялёна гарэлі светлякі, ён браў іх у рукі — яны холадна тлелі, пакуль не адаграваліся ў далоні.
Лес прайшоў Сяргей непрыкметна. Ён быў ужо амаль дома: трэба было толькі мінуць Карму — суседнюю з ягонай вёску. Ягоная — адразу ж за Кармой, цераз лагі.
Карма спала. Тут, зусім непадалёк ад дому, ён неспадзявана адчуў стомленасць, захацелася піць. Дайшоў да першага калодзежа і прагна напіуся з цяжкога цэбра сцюдзёнай, аж калола ў зубы, вады. Яму палягчэла, а потым і зусім стала хораша, калі ўбачыў, як з акна канцавой хаты падала на вуліцу дымная палоска святла: яго радавала блізкая прысутнасць чалавека, які не спаў.
Падышоўшы, Марус глянуў на хату, пазнаў праз акно гаспадара Платона Крывашэя — той, задумаўшыся, стаяў перад сталом, высокі, белабрысы, у клубах дыму, што плавалі па хаце. Усё было Сяргею так добра відаць, што ён нават разглядзеў мятлушку, што вілася, пырхала над лямпай. «Не спіцца, бач, нечага,— падумаў ён.— Стаіць як слуп. Хто ведае, якія думкі прыходзяць ноччу да чалавека».
Яшчэ падумалася, што дома, мусіць, таксама не спяць, дзверы ў сенцах не зашчэпленыя: ён ціха ўвойдзе ў хату, мокры, узрадаваны, скажа што-небудзь вясёлае, да яго кінуцца малыя сёстры, маці, будуць папікаць, што не паслаў перад прыездам ні пісьма, ні тэлеграмы.
Але ўсё было іначай.
Ён стаяў перад сенечнымі дзвярамі, на ганку пад стрэшкаю, дзе было суха і чамусьці пахла мылам. Паторгаў за дзверы — яны былі зашчэплены, нясмела пастукаў; перамагаючы хваляванне, пачаў грукаць мацней і мацней. Услухаўшыся, ён пачуў, як па хаце нехта пратэпаў, а потым бацькаў голас ужо з сянец спытаўся:
— Хто там?
Сяргей унутрана сцяўся і дрыготкім ад хвалявання, сарамліва звонкім голасам сказаў, спяшаючыся:
— Мой родны кут, як ты мне мілы…
— Ах, каб цябе камар убрыкнуў! — узрадавана, здзіўлена ўскрыкнуў бацька — бразнуў кручок, Сяргей ірвануўся ў сенцы, адчуў на сабе бацькавы рукі, а на шчацэ — шорсткую, няголеную бацькаву шчаку… Бацька адчыніў дзверы, падштурхнуў яго ў хату…
На чыстай палавіне ўжо ўставала маці, шамацела адзеннем. Бацька запаліў лямпу, маці выйшла, пайшла да Сяргея — сарамліва, бы звязаная, бездапаможна выставіўшы перад сабою рукі і гэтак жа бездапаможна ўсміхаючыся. Марус руку не ўзяў; абняў, моўчкі цалаваў маці ў мяккую, цёплую шчаку — маці заплакала.
— А дзеці спяць? — спытаў ён. Маці адхінулася ад яго, пайшла, выціраючы слёзы, да печы.
— Спяць. Што рабіць ім… Натарнаваліся за дзень… Дождж… 3 хаты не выгнаць.
— А ты мокры які,— сказаў бацька.— Ты на Іванавічы ішоў ці, можа, на грэблю?
— На Іванавічы.
— Во добра, што здагадаўся… Скідай чаравікі, я табе прынясу пераадзецца.
Сяргей скінуў чаравікі. Маці ўжо завіхалася ля камінка, распальвала трэскі пад трыногай.
— Сыночак, чаму ж пісьма не напісаць? Бацька ў горад пад’ехаў бы… Ці хоць бы сам зайшоў на малочню. Нашы там штодзень бываюць з машынай.
—