Ь (Мяккі знак) (Сяржук Сокалаў-Воюш) Страница 1 - Литвек

Сяржук Сокалаў-Воюш Ь (Мяккі знак)

Лекцыя 47
… пар.53. Перад мяккімі зычнымі з, с, ц, дз
зьмякчаюцца: зьняць, сьляза, цьвіце, дзьве і г.д.

Б.Тарашкевіч. Беларуская граматыка для школ. Выд. пятае. Вільня, 1929.

…У радзе выпадкаў… ужыванне літары ь
можна разглядаць як свядомае імкненне
абазначыць асімілятыўную мяккасць зычных:
зьведенье, злость, масть, радость, сьвет,
сьвиренъ, сьмерть…

А.І.Жураўскі. Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. Т.І, Мн., 1967. С.203 (Раздзел «Перакладчыцкая дзейнасць В.Цяпінскага»).

I

Быў далёкі і страшны час,

Як зляталі з плячэй галовы,

Як знішчалі, мо ў соты раз,

Нашу памяць і нашу мову.

Што я ведаю з тых часоў?

Калі быць немагчыма шчырым —

Інфармацыю з галасоў,

Ледзь нашморганую з эфіру,

Пару кніжак хрушчоўскіх год,

Зачытаных да латак кволых,

Ды маўчання калючы дрот,

Што пануе у нашых школах…

Ну не верыць жа галасам,

Як і культаўскім звонкім одам.

Лёс гукнуў: «Разбярыся сам,

Хто быў вораг твайму народу…»

Колькі розных прайшло сустрэч:

Інфарматары, дыверсанты…

І над кожным зіхцеўся меч,

Кожны — контра, ці проста — анты…

Хто ж былі ўладары падзей? —

Сведкі, доказы, бланкі, справы

Ды нібыта сябры людзей

Ад даносчыка да Цанавы.

Нейчы лёс дзеля іх — нішто,

Свой — усё, бо на тым паўсталі,

Пад нагамі — з людзей плато,

Над галовамі — бацька Сталін.

Нікне вечар, іду дамоў,

Думкі чэрап ірвуць на часткі,

Быццам вынік усіх размоў

Мне навокал здаюцца пасткі.

І ў паветры, нібы ядваб,

Распрамляючы зноў калені,

Вырываюцца з іхніх лап

Без віны вінаватых цені.

II

Самых цвёрдых бралі спярша:

Гэта цвёрдыя чыняць шкоду,

Гэта ў іх не баліць душа

Пра патрэбы свайго народу.

Гэта цвёрдыя (хто ж яшчэ?)

Нас вядуць па шляхох няслушных.

Кат, нібыта мяснік, ссячэ

Іх галовы пад спеў задушны.

Спеў халодных турэмных брам,

Спеў завей у далёкім Сібіру,

Дзе ярэмна нават вятрам,

Дзе прыгонна таёжнай шыры.

Горкай праўдай сталее люд,

А салодкай — марнее, гіне,

Што народжана без пакут,

Тое цяжка цягнуць на спіне.

Бралі ж лёгка і без разваг,

Пазбаўлялі падсудных лавы,

Бо кароткае слова «враг!»

Бараніцца знішчала права.

Іх не стала, на іх табу,

Догма ж, выраслая ў пачвару,

Абвастраючы барацьбу,

Зноў шукала сабе ахвяру.

І тады, быццам цень, няўзнак,

Безгалосы слуга граматык,

Раптам выступіў Мяккі Знак

На арэну смяротных схватак.

Самы мяккі пайшоў у бой,

Браў, як цвёрды, сцены крутыя,

Каб цвярдзейшых прыкрыць сабой,

Каб паспелі ачуцца тыя.

А з фатэляў наўкол віжы

Падымалі свае азадкі,

І зіхцелі, нібы нажы,

Здрадай востраные асадкі.

Быў свінец непатрэбных слоў,

Кананада бязладных гукаў

Вылятала, як гром, з галоў

І лічылася звышнавукай.

Білі ціхага, як заўжды,

Ды навошта (не дайма веры!):

Што па-варварску праз гады

Забірае ён шмат паперы.

Ну, вядома ж, паперы брак,

Калі чорных спіскаў замрога

І яны даўжэй, чым барак,

Ці у люты Сібір дарога.

Выспяваў спакваля закон,

Як мярцвяк ажываў пад снегам:

Мяккі Знак асудзіць на скон,

Як буржуйскага здрадцу-шпега.

Колькі «супраць» было і «за»?

Ды з абодвух бакоў нямала,

А ў віжоў на канцы ляза

Кожны спрэчнік засеў трывала.

На ашчаджаным аркушы,

У атраманце зберажоным

Затрымцела святло душы

І зайшлося кайданным звонам.

Скон цянёты плёў, як павук,

Рассыпалі завеі спевы,

Тэарэтыкі звышнавук

Для паперняў валілі дрэвы.

І хацелі пляваць яны,

Што ў далёкай бацькоўскай хаце

Ад сапраўднае іх віны

Нехта родную мову страціў:

Песьні — песнямі сталі спрэс,

Сьлёзы — сталі слязьмі наўкола.

Тарашкевіч ішоў пад прэс,

І злачынства вітала школа.

Над жывымі вітаў праклён,

А над мёртвымі? Мёртвы скуль тут?!

Волат Цяпінскі. Нават ён(!)

Здолеў стацца ахвярай культу…

Восень лісце кладзе на дол,

Воз гісторыі ў брудзе вязне,

Не падкласці пад колы кол —

У Сібіру канаюць вязні.

III

Божа! Як жа навокал ціха,

Цішыня і тая знямела,

А ні руху табе, ні дыху

У паветры мярцвяна-белым.

Можа, нехта сканаў вялікі,

А малыя па ім не плачуць,

Бо застылі на вуснах крыкі,

Што нічога не перайначыць,

Бо застылі на вуснах словы,

Бо патухла у словах памяць.

Калі нельга вынішчыць мову,

То імкнуцца хаця б параніць.

І сцякае яна крывёю

Па халодных маўклівых вуснах.

Колькі ж вас, паяднаных ёю,

Неразумных, сляпых распусных.

Людзі — волаты (нат здаля),

А галовы й мазгі — пігмеяў,

І ўсе яны спакваля

Набываюць абрысы змеяў.

Хто згадае той гук і зык,

Хто паўторыць яго нанова?

Калі змейны ва ўсіх язык,

Калі ён двайны да паловы…

Уцякаю, бягу — куды?

Дзе ні ткніся, паўсюдна «змеі»:

Як жахліва «сіпяць» гарады,

Як пачварна вёскі нямеюць!