Алесь Аркуш

ВЫБРАНАЕ

Вершы

З МАЙГО СЭРЦА ВЫРАСЬЦЕ АЕР...

Паэт Алесь Аркуш адзін з самых цікавых прадстаўнікоў наватарскай плыні ў беларускай паэзіі, якая ўзьнікла на мяжы 70-80-х гадоў і інтэнсыўна сёньня разьвіваецца. Ягоным, пазбаўленым схематызму, вершам уласьцівыя мэтафарычнасьць, асацыяцыйнасьць, міталягізм, парадаксальнасьць - рысы, якіх бракавала й бракуе нашай традыцыйнай паэзіі апошніх двух дзесяцігодзьдзяў. Валодаючы высокай паэтычнай культурай і гострым паэтычным чуцьцём, паэт зь першага ж кроку адмятае шаблённую прыгажосьць, зарытмаваныя лёзунгі й шматслоўныя расквечаныя развагі традыцыйнай лірыкі, за якімі падчас няма й каліва жывога жыцьця, і сьмела шукае сваю, прыналежную толькі яму, паэтычную мову, стварае наватарскія вобразы й формы. Сацыяльнае, нацыянальнае, ідэалягічнае, філязофскае, эстэтычнае, - усё прагна ўбірае ў сябе ён і ўсё перажывае, як неад'емна-асабістае, пераўтвараючы звычайнае, будзённае, адкрыта-сацыяльнае ў дзівосны сьвет нечаканых асацыяцыяў, парадоксаў, мітаў і прыпавесьцяў. Звыклыя нам рэаліі пад пяром паэта сумяшчаюцца ў нечаканыя і, на першы погляд, нават выпадковыя й фантастычныя спалучэньні. Аднак за ўсёю гэтаю выпадковасьцю ўважлівы чытач адчуе двайны й нават трайны сумер кожнай зьявы й падзеі, якія закранаюцца ў вершы, бо менавіта нечаканасьцю і парадаксальнасьцю збліжэньняў, сутыкненьнем кантрастаў, перасоўваньнем прасторавых і часавых характарыстык А.Аркуш дасягае адпаведнасьці паміж сваёю паэтычнаю матэрыяй і матэрыяй навакольнага сьвету, у самой сутнасьці якога закладзены парадаксальнасьць і нечаканасьць-выпадковасьць.

Вершы А.Аркуша вызначаюцца багатаю жанравай й тэматычнай разнастайнасьцю. Гэта й урбаністычныя, з элементамі анімізму й сацарту, творы, у якіх паэт імкнецца спасьцігнуць структуру вялікага індустрыяльнага места, ягоныя сацыяльныя пачаткі. Гэта й афарыстычныя вершы-прыпавесьці і блізкія ім па духу вершы-баляды. Гэта й выдатная пэйзажная лірыка, у якой паэт, нягледзячы на небясьпеку зьбіцца на вядомыя і шаблённыя ў нашай лірыцы хады, застаецца верным свайму наватарскаму мэтаду: нечаканыя вобразы спалучаюцца тут з крохкасьцю й няўлоўнасьцю фармальнай пабудовы. Гэта, нарэшце, і мэтафарычныя вершы-міты, якія ахопліваюць сутнасныя рысы сьвету - зьяваў і падзеяў, якія ў ім адбываюцца. Лепшыя зь іх можна сьмела паставіць упоравень з міталягізаванымі творамі А.Разанава, А.Сыса, У.Арлова.

Зьяўляючыся наватарам, А.Аркуш застаецца нацыянальным паэтам. Скразною лініяй празь усю ягоную паэзію праходзіць тэма занепакоенасьці пра той незайздросны стан, у якім апынулася наша мова, культура, нацыя. Такі верш, як «Насланьнё адступніка» - ці ня лепшая варыяцыя на тэму знакамітай багдановічаўскай «Пагоні». Ды й сам зварот паэта да нашых мітаў, да гістарычнай і духоўнай спадчыны сьведчыць пра непарыўныя й арганічныя повязі творцы з нацыянальнай літаратурнай традыцыяй.

Многія вершы зборніка «Выбранае» адрозьнівае трагічнае і скептычнае гучаньне. Аднак, пра што б не пісаў паэт, галоўнае ў ягонай паэзіі застаецца духоўная калізія, якая перадумоўлена імкненьнем асобы й нацыі сьцьвердзіць сваю адметнасьць і незаменнасьць нават у варунках, калі іх атуляе мэханічнае і варожае ўсяму індывідуальнаму й нацыянальнаму асяродзьдзе. «Абароніць мяне прыгажосьць, уратуе ад скону любоў!» - так пісаў А.Аркуш у сваім зборніку «Вяртаньне» (1988 г.). «Толькі птах ня стане на калені - крылы ператворацца ў карэньні!» - праз пэўны час паэт удакладніў сваю эстэтычную пазыцыю.

Алег Мінкін

АБЛОКІ

Я за аблокамі сачыў

І кожнаму даваў найменьне.

Цьвяліў вятрыска далячынь -

Імёнаў паскараў зьнікненьне.

Аблокаў большасьць найхутчэй

Зьнікала ў мройве далягляду.

Як несла іх далоў з вачэй!

Як гнаў вятрыска іх зацята!

Імёны нішчыў ён, але

У небе ўбачыў я аблокі.

І як вятрыска ні шалеў,

Яны трымалі дух высокі.

ПІЛЬНЯ

Бярвеньне дарэшты на дошкі зьвялі, -

Як шчыльна пілоўку у штабелі сьцелюць!

Ля пільні ад хвояў кара да зямлі

Прыстала жыўцом, як да новага цела.

Па звычцы чакаюць бярвеньне дзядзькі:

Працоўныя рукі - нястомныя служкі.

І ляды вядуць, як заўжды, напрасткі -

Да пільні, да гвалту, да дошак, да стружкі.

АДБІТКІ

Люстэрка трымае да ночы адбіткі:

Рахманыя, ветлыя, хіжыя твары.

І маюць яны, нават самы някідкі,

Імёны свае, як расьліны ў гербарыі.

А ноччу адбіткі пакінуць люстэрка,

Пасыплюцца долу - заб'юцца ўтрапёна,

Як соліды важкія з бомкай манеркі, -

І профілі згубяць дазваньня імёны.

УЦЁКІ

Уначы Вурдалак галасіў.

Ў Мёртвым возеры білі званы.

Я з апошніх падманлівых сіл

Пілаваў на сабе кайданы.

Гэта ноч для уцёкаў - як ёсьць.

Я ня ведаю лепшых замоў:

Абароніць мяне прыгажосьць,

Захавае ад скону любоў.

Што мне жахі твае, Вурдалак?

Ты ў памыйныя здрады ня ўлез.

Вечарніца, як змоўніцкі знак,

Мне сьцяжыну пазначыла ў лес.

Ў Мёртвым возеры білі званы...

ПОЗІРК

Са сквапнага даўняга веку

Апошні скалечаны тур

У вочы глядзіць чалавеку

Праз незваротнасьці мур.

Глядзіць нерухома, сіберны.

Навошта тлумачыць, дарма!

Калі абуджаецца зерне,

Шчымліва сьпявае сурма.

ЯБЛЫКІ

У неба яблыкі ўзьляталі,

А зь неба падалі каменьні.

І людзі з боскім утрапеньнем

Глыжы ў садох сваіх зьбіралі.

Яны дзівіліся, як дзеці,

Яны былі на сёмым небе:

- Гніляк няхай бы трапіў дзесьці...

- Відаць, падзейнічаў малебен.

Зімой дзівіліся нанова:

- Вось гэта, браткі, захаваньне,