рыхтавалася да выхаду ў адным з дзяржаўных выдавецтваў. Аднак пасля смерці Аляксея Нічыпаравіча набор быў знішчаны, а адзіны асобнік вёрсткі быў перададзены сям'і пісьменніка. Па гэтым асобніку, ласкава прадстаўленым у наша распараджэнне I. А. Карпюк, удавой А. Н. Карпюка, мы і ўзнавілі тэкст успамінаў.
Такім чынам, з двума творамі, якія ўвайшлі ў гэтую кнігу, чытач пазнаёміцца фактычна ўпершыню.
Упершыню публікуюцца і лісты А. Н. Карпюка. Усе яны захоўваюцца ў фондах БДАМЛіМ. Мы былі змушаныя абмежавацца толькі невялікай іх колькасцю ў сувязі з немагчымасцю пашырэння аб'ёму выдання. Разам з тым адзначым, што рыхтуецца да друку двухбаковая перапіска А. Н. Карпюка і М. I. Забэйды-Суміцкага, якая таксама будзе апублікаваная ў найбліжэйшы час.
У дадатку публікуюцца ўспаміны пісьменніцы і грамадскага дзеяча Вольгі Іпатавай, напісаныя адмыслова для гэтага выдання, і фрагменты мемуараў вядомага гісторыка Барыса Клейна, сябра А. Н. Карпюка і В. У. Быкава, штуршком да стварэння якіх таксама з'явілася наша прапанова напісаць нарыс у гэты том. Аднак успаміны Б. З. Клейна, які цяпер пражывае ў ЗША, ператварыліся ў вялікі тэкст, варты асобнага выдання (якое сёння таксама рыхтуецца), і мы дзякуем яму за магчымасць публікацыі фрагментаў, прысвечаных А. Н. Карпюку.
Публікуем таксама ліст В. У. Быкава да I. А. Карпюк, напісаны пасля смерці Аляксея Нічыпаравіча. Ён сведчыць аб сяброўстве двух выбітных майстроў слова.
Укладальнік выказвае падзяку Іне Анатольеўне Карпюк, удаве пісьменніка, якая дала свайму вучню магчымасць падрыхтаваць да выдання гэтую кнігу, дапамагаючы матэрыяламі і парадамі; Алене Аляксееўне Сіваковай, дачцы Аляксея Карпюка, якая выступала ў якасці кансультанта пры падрыхтоўцы гэтага выдання і фактычна стала яго раўнапраўным укладальнікам; Віталю Уладзіміравічу Скалабану, які падрыхтаваў да друку і пракаментаваў ліст А. Н. Карпюка П. М. Машэраву і кансультаваў укладальніка пры падрыхтоўцы каментароў да ўспамінаў пісьменніка; Сяргею Васілевічу Харэўскаму, прызнанаму знаўцу старой Вільні, без дапамогі якога каментар да аповесці «Данута» быў бы немагчымы; супрацоўнікам БДАМЛіМ і Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі, якія аказалі максімальна магчымае садзейнічанне ў працы над гэтай кнігай.
1
У Польшчы ўсіх настаўнікаў ліцэя называюць «прафесар»
(обратно)
2
«Г у р а л ь» — польская народная песня.
(обратно)
3
«Паўшэхнай» школай называлі ў Польшчы да 19З9 г. сямігодку.
(обратно)
4
Тэрыторыя Заходняй Беларусі ў Польшчы да 19З9 г. пазывалася «крэсамі ўсходнімі».
(обратно)
5
Эндэкі – нацыянал-дэмакраты, партыя польскіх шавіністаў.
(обратно)
6
Грош—мелкая манета, 1/1ОО злотага (польск.).
(обратно)
7
Отча наш, іжа жі на небжі, да свяціцца імя твае!.. (лац.)
(обратно)
8
Д'ябал яго бяры!.. (літ.)
(обратно)
9
Пастарунак — паліцэйскі ўчастак.
(обратно)
10
У 1938 годзе Кампартыя Заходняй Беларусі рашэннем выканкома Камінтэрна была распушчана.
(обратно)
11
У буржуазнай Польшчы дзеці нават багатых яўрэяў амаль не прымаліся ў дзяржаўныя гімназіі і ліцэі.
(обратно)
12
— Бэцы-ы, хадзі сюды! (яўр.)
(обратно)
13
— Яны не gройдуць! (іспанск.)
(обратно)
14
Ксёндз Кардэцкі — герой рамана Генрыка Сянкевіча «Патоп». Паводле аўтара, у 1665 г. Кардэцкі арганізаваў абарону касцёла на Яснай Гуры ў Чанстахове ад шведаў. З той пары касцёл стаў месцам пакланення набожных палякаў, а Кардэцкі для некаторых палякаў — нацыянальным героем.
(обратно)
15
Дэфензіва — тайная паліцыя ў буржуазнай Польшчы.
(обратно)
16
Рашэннем Камінтэрна ад 19З8 г. Кампартыя Заходняй Беларусі была распушчана.
(обратно)
17
Крыж (лац.).
(обратно)
18
Калі цябе хтосьці ў жыцці параніць, на сэрцы пакіне рану, то памятай, што яшчэ больш цярпела Польшча, твая радзіма ( польск.).
(обратно)
19
Польскія партызаны дзяліліся на некалькі палітычных груп. Групай Арміі Краёвай камандавалі пераважна былыя пілсудчыкі, да савецкіх партызан яны адносіліся непрыхільна.
(обратно)
20
— Паглядзі! (ням.).
(обратно)
21
— Гераіня! (ням.).
(обратно)
22
Юдэнрада — самаўрад з іўрэяў, які немцы ўвялі ў гета.
(обратно)
23
— Ну, палякі, няхай жыве Рыдз Сміглы! (ням.).
(обратно)
24
— Давай, давай, хутчэй, чорт вазьмі! (ням.).
(обратно)
25
— Гатова! (ням.).
(обратно)
26
Забірайце і гэтую дрэнь! (ням.)
(обратно)
27
“Яўрэй са скрыпачкай” — яўрэйская народная песня
(обратно)
28
— Такім чынам, Вільня цяпер без яўрэяў, няпраўда? (ням.).
(обратно)
29
— Зараз жа выпі! (ням.).
(обратно)
30
— Пан лейтэнант, у чым справа? (ням.).
(обратно)
31
— Прэч! (ням.).
(обратно)
32
Пасада і прозвішча не друкуюцца
(обратно)
33
Клейн Лев Самуилович (р. 1927) — археолог, доктор исторических наук, брат автора воспоминаний. Живет в Санкт-Петербурге. (Тут i далей каментар аўтара ўспамнаў.)
(обратно)
34
Очерк Карпюка «У хирурга».
(обратно)
35
В 1967 в чехословацкой компартии взяли верх сторонники «социализма с человеческим лицом», начавшие демонтаж советской модели общественно- политического устройства.
(обратно)
36
«Комсомольская правда», 16.02.1993 г. — Д. Бабич. Как «жучки» точили книги Быкова.
(обратно)
37
На выборах 1922 и 1928 гг. в польский сейм был избран ряд депутатов, представлявших национальные интересы белорусов в Польше.
(обратно)
38
КПЗБ все время (1925-1938 гг.) действовала в Польше нелегально.
(обратно)
39
Белорусская крестьянско-рабочая Громада — массовая национально- освободительная организация, связанная с КПЗБ. В