Патрык Зюскiнд Парфума. Гiсторыя аднаго забойцы

Загаловак на мове арыгіналу: Das Parfum, Die Geschichte eines Mörders

Перакладчык: Сёмуха Васіль

Частка першая

1.

У васемнаццатым стагоддзi ў Францыi жыў адзiн чалавек, бадай, цi не адзiн з самых генiяльных мярзотнiкаў той эпохi, такой багатай на генiяў i мярзотнiкаў. Пра яго i будзе наша гаворка. Звалi яго Жан-Бацiст Грануй, i калi iмя ягонае, не раўнуючы з iмёнамi iншых генiяльных пачварын, як дэ Сад, Сэн-Жуст, Фушэ, Банапарт ды iнш., сёння цалкам забылася, дык зусiм не таму, што Грануй нечым не дабраў да славутых пацяробкаў цемры ў фанабэрыi, пагардзе да людзей, амаральнасцi, цi, каб карацей, у бязбожнасцi, а таму, што ягоная генiяльнасць i фенаменальная цяга да славы абмежавалiся тою сфераю, якая звычайна не пакiдае следу ў гiсторыi -- эфiрнай сфераю пахаў.

Гарады таго часу, пра якi ў нас гаворка, патыхалi смуродам, такiм смуродам, якi сабе i ўявiць не можа чалавек нашых дзён. Вулiцы смярдзелi гноем, двары смярдзелi мачою, лесвiцы смярдзелi драўнiнай i пацучынымi бобахамi, кухнi смярдзелi дрэнным вугалем i авечым лоем, неправетраныя гасцёўнi смярдзелi ўедзеным ва ўсе шчылiны пылам, спальнi -- бруднай бялiзнай, вiльготнымi пухавiкамi i едка-саладжавымi выпарынамi ноцнiкаў. З камiнаў патыхала серкай, з гарбарняў --едкiм шчолакам, з бойняў -- пралiванай крывёю. Людзi смярдзелi потам i нямытай бялiзнай; з рота ў iх смярдзела гнiлымi зубамi, з жыватоў -- цыбуляй, а iхнiя целы, калi людзi старэлi, пачыналi тхнуць прагорклым сырам, кiслым малаком, гнойнымi пухлiнамi i пухiрамi. Смярдзелi рэкi, смярдзелi плошчы, смярдзелi цэрквы, смярдзела пад мастамi i ў палацах. Смярдзелi сяляне i святары, чаляднiкi i бабы майстроў, смярдзеў увесь дваранскi стан, смярдзеў нават сам кароль -- ён смярдзеў, як драпежны звер, а каралева -- як старая казлiха, узiму i летам. Бо ў васемнаццатым стагоддзi яшчэ не было заслоны раз'едлiвай актыўнасцi бактэрый, а таму любая чалавечая дзейнасць, хай стваральная, хай разбуральная, усякая праява жыцця, хай калi яно нараджалася, хай калi гiнула, уключала ў сябе смурод.

I мовы няма,-- у Парыжы смурод стаяў найбольшы, бо Парыж быў найбольшы горад у Францыi. А ў самiм Парыжы было месца памiж вулiцамi О'Фэр i Фэранры -- Cimetiere des Innocents, Могiльнiк нявiнных, дзе ўсё прасмердла, як у пекле. Васемсот гадоў запар сюды звозiлi i зносiлi нябожчыкаў з Гатэль-Д'ё i блiжэйшых парафiй, васемсот гадоў запар сюды на тачках звозiлi трупы i вывальвалi iх у даўжэзныя ямы, васемсот гадоў iх складвалi пластамi, шкiлет да шкiлета, у сямейныя скляпы i агульныя магiлы. I толькi пазней, напярэдаднi Французскай рэвалюцыi, калi ўжо многiя магiлы абвалiлiся i смурод перапоўненых могiлак прымусiў жыхароў прадмесця не толькi запратэставаць, але i наважыцца на бунты, трупнiцу нарэшце зачынiлi i сплюндрылi, мiльёны касцей i чарапоў ссыпалi ў катакомбы Манмартра, а на гэтым месцы адчынiлi вiктуальны рынак, прадуктовы.

I вось якраз тут, у самым смярдзючым месцы каралеўства, 17 лiпеня 1738 года прыйшоў на свет Жан-Бацiст Грануй. Гэта было ў адзiн з самых спякотлiвых дзён года. Сквар волавам навiсаў над могiлкамi, выцiскаў у суседнiя завулкi чад гнiлi i распаду, сумесь цвiлых кавуноў i паленага рога. Мацi Грануя, калi ўсё пачалося, якраз стаяла каля рыбнага стала на вулiцы О'Фэр i патрашыла беларыбiц, вымаючы iх з вядра. Рыба, якую нiбыта толькi ранiцай вылавiлi з Сены, тхнула так крута, што перабiвала трупны смурод. Але Грануева мацi не разбiрала, дзе што рыбiнае, а дзе трупнае, бо яе нос даўно ўжо не адчуваў пахаў, апрача таго ў яе балела сярэдзiна, i боль глушыў усякую адчувальнасць да любых пахавых казытак. Яна хацела аднаго, -- каб той боль перастаў, суняўся, каб мярзотныя роды як мага хутчэй скончылiся. Нараджала яна ўжо пяты раз. Усе тыя разы яна ўправiлася тут, каля рыбнага стала, усе дзецi нарадзiлiся нежывыя цi паўжывыя, бо ж тое крывавае месiва, якое выцiскалася тады з яе, мала чым адрознiвалася ад рыбных тэльбухаў, што ляжалi перад ёю, дый жыло яно не даўжэй, i ўвечары ўсё разам зграбалi рыдлёўкай i вывозiлi тачкаю на могiлкi альбо ўнiз да ракi. Так яно мелася быць i гэтым разам, i Грануева мацi, яшчэ даволi маладая кабецiна, (ёй якраз споўнiлася дваццаць пяць/, i яшчэ мiлавiдая з твару, i яшчэ амаль з усiмi зубамi ў роце, i яшчэ з калiвам валасоў на галаве, i апрача падагры, сiфiлiсу i лёгкiх зацемкаў у галаве нi на што сур'ёзнае не хварэла, i яшчэ спадзявалася зажыцца Бог ведае як доўга, можа, нават гадоў пяць-дзесяць, i, можа, яшчэ калi-небудзь схадзiць замуж i нарадзiць што-небудзь людскае з дзяцей, ужо ў статусе спаважнай жонкi аўдавелага рамеснiка... дык вось Грануева мацi шчыра прагнула, каб усё хутчэй скончылася. I калi схваткi памацнелi, яна залезла пад стол, на якiм разбiрала рыбу, i раскалолася там, дзе прасталася ўжо чатыры разы, i сама адрэзала народжанае стварэнне ад пупавiны рыбным нажом. Але потым ад гарачынi i смуроду ( што яна прымала не за тое, чым яно ўсё было, а толькi за нешта нясцерпнае, аглушальнае, забойчае -- як палетак з лiлеямi цi як цесны пакой, у якiм стаiць занадта шмат нарцысаў,) яна самлела, адкiнулася без памяцi набак, вывалiлася з-пад стала на сярэдзiну вулiцы ды так i засталася ляжаць з нажом у руцэ.

Крык, вэрхал, натоўп разяваў абступае цела, клiчуць палiцыю. Жанчына з нажом у руцэ ўсё яшчэ ляжыць на вулiцы, спакваля прыходзячы да жывое памяцi.

Пытаюцца, што там у яе?

"Нiчога".

Што яна робiць з нажом?

"Нiчога".

Адкуль кроў на спаднiцы?

"Ад рыбы".

Яна ўстае, шпурляе ўбок нож i iдзе ўмыцца.

I тут, чаго ўжо нiхто не чакаў, пад сталом закрычала дзiця. Людзi акiдаюцца на крык, знаходзяць у роiшчы мух сярод трыбухi i адцятых рыбiных галоў дзiця i выграбаюць яго на божы свет. Палiцыя аддае дзiця нейкай жанчыне з малаком, а мацi -- пад варту. I як што яна не адпiраецца i прызнае без лiшнiяга, што збiралася кiнуць вылюдка здыхаць з голаду, што, дарэчы, рабiла ўжо чатыры разы, яе валакуць у суд, прызнаюць-такi вiнаватай за шматразовае дзетазабойства i праз некалькi тыдняў на Грэўскiм пляцы ёй адцiнаюць галаву.

А дзiця да таго часу ўжо тры разы памяняла мамку. Анiводная не згаджалася даваць яму цыцкi больш як некалькi дзён. Казалi, што дзiця надта прагавiтае, смокча за двое, а значыцца, забiрае малако ў другiх немаўлят, а ў iх, мамак-кармiцелек -- сродкi да iснавання: бо рэнтабельна кармiць адно толькi малое -- немагчыма. Афiцэр палiцыi, чыiм абавязкам было прыстройваць падкiдняў i сiрот, нехта якiсь-такiсь Ляфос, неўзабаведаўся ў нясцерп i ўжо быў пастанавiў занесцi малое ў прыют на вулiцы Сэнт-Антуан, адкуль штодня дзяцей адпраўлялi ў Руан, у дзяржаўную кашару для падкiдняў. Але як што транспарцiроўка вялася пешымi насiльшчыкамi i дзяцей пераносiлi ў лыкавых кашах, у якiя дзеля эканомii ўцiскалi адразу па чацвёра-пяцёра; i як што праз гэта