сустрэлі госця ў той жа хвілі,

Не думай, што ў Суддзі ўсе абы-як служылі -

Яны загаду пана Войскага чакалі,

Які за домам быў, дзе страву гатавалі.

Намеснік ён гаспадара, ў адсутнасць пана

Яму прымаць гасцей спрадвеку права дана.

(Сваяк далёкі пана, верны сябра дома),

Гасця заўважыў ён у той жа час, вядома,

Але не мог яму ў кужэльным паказацца,

Дык хуценька тайком пайшоў перапранацца

У вопратку, нарыхтаваную ўжо зрання

На час вячэры між чужых паноў і паняў.

Пазнаў здалёк пан Войскі, стаў, раскрыжаваўся

І з крыкам і цалункамі з гасцём вітаўся.

Гаворка пачалася хуткая - такая,

Якая многіх год падзеі закранае

І вяжа ў рад кароткіх зблытаньк пытанняў,

Уздыхаў, выкрыкаў і новых прывітанняў.

Калі ўжо Войскі ўволю распытаў, "навохаў",

Пачаў навіны дому выяўляць патроху.

"Ну добра, мой Тадэвуш (гэтак называлі

Гасця, яму імя касцюшкаўскае далі

На памятку, што ў час ваенны нарадзіўся),

Ну добра, мой Тадэвуш, што да нас з'явіўся,

Калі гасцюе ў нас паненак так багата,

Бо дзядзька ўжо збіраецца цябе засватаць.

А выбраць ёсць з чаго: у нас тут з'езд, спатканне

Запрошаных сюды на суд размежавання:

Старая спрэчка з Графам вырашацца будзе,

А заўтра, кажуць, і пан Граф сюды прыбудзе.

Пан Падкаморы з жонкай, з дочкамі прыехаў.

Вось моладзь пастраляць у лес пайшла на ўцеху,

А дамы і старыя ля жняцоў, няйначай,

Пад лесам, мо чакаюць юнакоў з удачай.

Калі ахвота, пройдземся, сустрэнем скора

І дзядзьку, і шаноўных дам, і падкаморых".

Ідуць Тадэвуш з Войскім сцежкаю па полі

Пад лес, а гутаркі ніяк ім не даволі.

А сонца круг свой да краёў нябёс каціла,

Яно слабей ужо, але шырэй свяціла,

Пачырванеўшы, як здаровае аблічча

Гаспадара, якога пасля працы кліча

Спачынак і спакой. І вось круг прамяністы

Спускаецца на бор, а шэры змрок імглісты,

Запоўніўшы вяршыні і галлё да краю,

Лес звязвае ў адно, нібы яго злівае.

І бор чарнеў накшталт вялізарнага гмаху,

Над ім гарэла сонца, як пажар на даху,

Пасля апала ўглыб, паміж камлёў іскрыцца,

Як свечка вечарам са шчылін аканіцы,

І пагасае. Ўміг сярпоў звон стаў спыняцца,

І граблі ў лузе больш ужо не мітусяцца,

Бо пан Суддзя здаўна даў гэткае ўказанне,

Каб працу разам з сонцам кідалі сяляне.

"Пан свету знае, колькі працаваць нам трэба.

Калі яго работнік, сонца, сыдзе з неба,

Пара і селяніну падавацца з поля",-

Так пан Суддзя казаў заўжды, а пана воля

Выконвалася аканомам пільна, свята.

Бывала, сцірта ў полі толькі што пачата,

Калёсы ж ледзь не ўлегцы едуць праз палетак;

І цешацца валы, што везці лёгка гэтак.

А госці ўжо вярталіся вясёлай грамадою:

Наперад - дзеці пад наглядам чарадою,

За імі пан Суддзя з Падкамарынай крочыў,

А побач - Падкаморы ў акружэнні дочак.

Паненкі - за старэйшымі, а моладзь збоку

Ці ззаду за паненкамі, хоць на паўкроку

(Такі ўжо звычай). І хоць там не заклікалі

Нікога да парадку, пар не расстаўлялі,

Ды кожны сам міжвольна пільнаваўся ладу,

Які ў Суддзёвым доме меў здаўна уладу -

Усе звяртаць увагу тут былі павінны

На ўзрост, пасаду, род, заслугі для Айчыны.

"Народы славяцца,- казаў Суддзя,- парадкам

І гінуць з даўняе традыцыі упадкам".

І ўсе звыкаліся з такім жыцця укладам,

Хоць ён не вымушаўся просьбай ці загадам.

Дык той, каму ў Суддзі гасціць пашанцавала,

Прыстойнасць шанаваў, што ў доме панавала.

Не доўга пан Суддзя з пляменнікам вітаўся:

Руку падаў пацалаваць, крыху прыўзняўся

I, ў лоб пацапаваўшы, мовіў штосьці -

Даўжэйшай гутарцы перашкаджалі госці.

Аднак сляза, якую хутка скінуў з вока,

Казала, як любіў Тадэвуша глыбока.

Услед за панам з паш, палёў, лугоў і з бору

Усё вярталася і ў стайню, і ў абору.

Вось прэцца ў вулку гурт авечак шматгаловы

З бляяннем, а за ім тырольскія каровы

У пыле крочаць пры званочкаў перазвоне,

А з луга табуном з іржаннем скачуць коні.

Усе бягуць да студні, што свірснёй ківае

Са скрыпам і ваду ў карыты налівае.

Суддзя, хоць змораны, ды цвёрдаю ступою,

Пакінуўшы гасцей, ідзе да вадапою.

Ён кожны вечар на жывёльны двор загляне,

Каб ведаць, у якім яго жывёла стане.

І гэтага нагляду слугам не паручыць,

Бо знаў: гаспадарова вока коней тучыць.

Пан Войскі і Пратазы, ўзяўшы ў рукі свечкі,

У сенях развялі гаворку кшталтам спрэчкі,

Бо Возны ўпотай, як падаўся Войскі з дому,

Сталы з вячэрай знесці загадаў к пустому

Пад лесам замку, ў старасвецкія руіны,

І там парасстаўляць, не трацячы хвіліны.

Пашто пярэбары? Пан Войскі - злы, крывіўся,

Суддзю перапрашаў. І пан Сувдзя здзівіўся,

Ды зроблена, час позні, як цяпер вяртацца?

Рашыў перапрасіць гасцей і ў глуш падацца.

А Возны па дарозе ўжо Суддзі тлумачыў,

Чаму ён панскія парадкі перайначыў:

Няма ў двары ніводнае святліцы,

Дзе б гэтулькі гасцей магло зараз змясціцца,

А ў замку тая зала ў самы раз падходзіць -

Скляпенне ж цэлае, раскол сцяны не шкодзіць,

Без шыбаў вокны - ў летні час не перашкода,

Затое побач пограб - чэлядзі выгода.

Так кажучы, міргаў Сувдзі - убачыш з міны,

Што меў ён і хаваў больш важныя прычыны.

А замак быў за домам - тысячы дзве крокаў,

Ён веліччу сваёй паважнай вабіў вока,-

Калісьці ўласнасць слаўнага Гарэшкаў роду.

Загінуў пан падчас джяржаўнага разброду,

Дык і маёмасць разляцелася без ладу:

Канфіскавана, частка трапіла да ўраду,

Нямала перайшло ў крэдытарскія рукі,

А рэшту занялі пляменнікі ці ўнукі,

А замка ўсе зракліся, бо ў шляхоцкім стане

Нялёгка