– гізаўру імем “Данель” – для бацькі твайго нябожчыка куў у падарунак. Нават сябе самога з бессмяротнай душою разам.

Багуся. Я не вінаватая, Ропат. Думала я. Аж тры месяцы. Далей мучыць цябе не магу... Не.

Ропат. Я цябе не вінавачу. Я дзеля цябе і зараз бы галаву сабе адсек і яшчэ паспеў бы на той бок Віцьбы перакінуць, анёл мой белы.

Багуся. Дорага б я дала, каб ты быў здаровы і спакойны, каб не казаць гэтага табе... Але што я зраблю? Прачнуся ўначы і яшчэ не разумею – адкуль раптам радасць, а потым: “Ён ёсць на свеце, проста ёсць”.

Ропат. О божа! Рэжаш ты мяне тупым нажом... Антоні Вольха?

Багуся. Так.

Ропат. Ненавіджу яго.

Багуся. Я цябе прашу, не трэба. Будзь нам братам.

Ропат. Як быццам нехта конча мае патрэбу ў лішнім браце або сястры.

Багуся. Гэта ты праз мяне. Не йдзі туды. Не ахвяруй жыццём.

Ропат. Ды я не ахвярую. Проста жэрабя мне выпала. Ты не бойся. Я ні ад мяча, ні ад кахання не памру. (У глотцы ў яго камяк.) Суцешуся. Бывай.. I вось што... Дай напаследак вусны. (Цалуе яе і хуткім крокам ідзе прэч.)

Падыходзіць з-за дрэў Антон і Вольха.

Вольха. Ого! Я да яе, а яна тут іншаму раток падстаўляе.

Багуся. Кінь. Не магла я адмовіць яму яшчэ і ў гэтым апошнім.

Вольха. Апошнім? (Сеў на пень, нібы яго не трымаюць ногі.) Апошнім. Т-так. Ніколі мне не было яшчэ так кепска.

Паўза.

Багуся. Ён іншага можа забіць.

Вольха. Тады трэба ісці разам з ім. Хаця часам гляджу на цябе і думаю: “Ды спрахні ты, ды праваліся ты хаця і ў апраметную, горад”.

Багуся (сядаючы побач). Гэта хай нехта іншы думае, што вось няхай свет праваліцца і нічога вакол не будзе, акрамя маёй печкі... Слухай, я, напэўна, бессаромная дзеўка, але... абдымі мяне.

Вольха. Бессаромная. Я, відаць, таксама бессаромны, але... пацалуй мяне.

Паўза.

Не трэба мне нічога. Ні зямлі, ні горада, ні веры, што нам толькі псуе, ні крумкача Ізахвата. Нічога. Абы толькі ты. I яшчэ вось гэтыя мае рукі. Яны могуць і з золата, і са срэбра, і з дыямантаў рабіць. Але я іх не за тое люблю. Я іх за тое люблю, што яны могуць песціць цябе... вось так, расплятаць твае валасы, дакранацца да тваіх плячэй, да рук, да ўсяго... Ты не думай, я цябе ў дождж, бегма, як да Заручаўя на руках нёс бы, абы ты не змокла, не захварэла.

Багуся. Скажы мне тую песню, што ты за мяне прыдумаў. Яна – праўда.

Вольха.

Багуся. Маленькаю.

Вольха. Ну, схавайся ў мяне на руках, маленькая. Яны табе ўсё зробяць. Золата-срэбра чужое будзе. Затое будзе хата з залатой сасны, дах – са срэбнай асіны. Цёпла будзе ад печкі і ад цябе. Бог ты мой, ты ўся – як пух. Дзеці ў нас будуць.

Багуся. Многа.

Вольха. Хай многа. I ўсе майстры і добрыя людзі.

Багуся. Набі мяне, можа, я цябе тады менш любіць буду!

Паўза.

Толькі... нічога гэтага не будзе.

Вольха. Як нічога?!

Багуся. А так, нічога. Нічога, пакуль горад наш – як авечка сярод ваўкоў, а пастухі – далёка. Хату – адбяруць, у студню – наплююць, храм – чужынцы загадзяць. Дзяцей – за чужую зямлю біцца пагоняць. На мяне які-небудзь Палікар вокам кіне.

Вольха. Я яго доўбняй тады.

Багуся. Тады позна будзе... Бачыш, што робіцца?

Вол ьх а. Не бойся. Я цябе нікому ў крыўду не дам. Я за цябе... Я калі і вазьму доўбню, то толькі за цябе.

Выбух галасоў ля шалаша.

Пасіёра. Людзі некалі слаўнага места Віцебскага! Бедныя! У шалашы загнаныя, у норы, як зверы! Думаеце, адны вы так? Вось з’явіліся з загонамі людзі. Пятро Васільевіч, палачанін, з сынам Васілем, Ладысь – аршанец, Васіль – магілевец, ды Авянір, а прасцей Вінусь – вільнянін. Прыйшлі раіцца, як далей быць, як жыць, як дыхаць.

Палачанін. Наконт нас і казаць няма чаго. Усе ведаюць, як ён нас прыціснуў. Ведаючы, якія беды нас чакаюць, проста хоць дзяцей не раджай.

Васіль. Што ты, бацька, чым мы вінаватыя? Што ты нас назад буслу аддасі?

Аршанец. У нас за тое, што мы яго тапіць хацелі, усе грамадскія лазні на Дняпры зачыніў перад праваслаўным вялікаднем. I ў каго сваёй не было – тыя да суседзяў хадзілі і набіваліся, як салоная рыба ў бочку.

Матыс. Гэна... ведаем... У нас крамніцы і каморы зачыніў, яткі мясныя, пастрыгальню, перавозы на Дзвіне і на Лучосе... Хай яму... бручкай па мордзе.

Абдзярыха. Латок з маімі калдунамі найлепшымі тройчы перакідаў, каб яго самога так апракінула! Бачыце, у царкву яго, анахцамскую, не хаджу, каб па ім так тыя анахцамы давеку хадзілі.

Вільнянін. Вільня кіпіць. Вялікая грамада. У замках і па слабодах і дамах шляхецкіх хоча паўторна бунтавацца.

Палачанін. Яны яшчэ раз хочуць свой каляндар рымскі ўвесці. Каб было на дзесяць дзён наперад ад нашага. Дзесяць дзён жыцця кожнага з нас украсці. Каб перад богам не ведалі, як сказаць, што мы ў іх рабілі. Забылі, як мы, палачане, ужо хрысцілі іх за гэтыя дзесяць дзён доўбнямі.

Навум Воўк. Кіньце вы пра калдуны ды календары. Справу кажыце.

Мамка (выйшаўшы з шалаша). А ў храме, а пане мой божа. Я пабыла на прачыстую, то закаялася. Пань і паннаў голкамі колюць і за паню з падкручаннем шчыкаюць.

Iля. Ну, гэта табе не вялікая бяда.

Мамка. Змоўч, поп, нахабная твая пыса. Хто, як не брат твой, у Заручаўі, напіўшыся, вакол уваскрасенскай царквы на казле са спяваннем сто другога псалма ездзіў?! Вось за такіх і зваліўся на нас Ізахват.

Iля. Што ты, што ты, баба?

Абдзярыха. Ты папа Ілю катаеш, каб цябе да нагі выкаціла? Ты святога чалавека, каб цябе так па спіне свянціла.

Учапіліся адна адной у валасы.

Неўсця. Ну вось, галубочкі мае, і вайне пачатак, каб вам, даражэнькія мае сёстры, скулу на язык.

Абдзярыха. А табе столькі туды скулляў з муллем, колькі твая маці з цыганамі грашыла. Ды вялікіх скулляў, з мае калдуны.

Мамка. Каб табе такую вайну кожны дзень у хаце.

Неўсця. Дальбог, каб ведаў, не звязваўся б. Не бабы, а татарская навала.

Пасіёра. Ціха, бабы! Слухай, народ! Не да бабскіх спрэчак. Не за валасы, за душу ўхапілі.

Мамка. А божа ж мой, ну, чысты анёл.

Пасіёра. Ад Вільні да Магілёва куюць людзей у жалезы, кідаюць у цямніцы. Людзі ў