Фаўст (Ёган Вольфганг Гётэ) Страница 3 - Литвек

Зямной гароты не люблю:

Там столькі слёз, што беднага народа

І чорту нават стала шкода.

Гасподзь

Ты знаеш Фаўста?

Мефістофель

Доктара?

Гасподзь

Майго слугу!

Мефістофель

О, гэта асаблівы служка бога —

Не любіць харчу ён падножнага, зямнога;

Ці то яго апанаваў які паморак,

Ці думкі ў нетры завялі —

Ён патрабуе з неба лепшых зорак

І асалод найлепшых на зямлі,

Ды ні зямля, ні далечы сусвету

Ніяк душу не задаволяць гэту.

Гасподзь

Хай мой слуга цяпер упоцемках блукае,—

Я з часам выбаўлю яго ад дробязных турбот:

Садоўнік загадзя, па кветках знае,

Які на дрэве выспеліцца плод.

Мефістофель

Іду ў заклад — не скажа «дзякуй богу»!

Я толькі ў вас дазволу папрашу

Павесці Фаўста на маю дарогу.

Гасподзь

Пакуль жыве ён, за яго душу

І без майго дазволу можаш ты змагацца:

Пакуль імкнецца, можа памыляцца!

Мефістофель

Я дзякую! Абрыдла мёртвымі займацца —

Здаровыя, разумныя мне любы.

Чым варушыць у пекле трупы,

Лепш пашукаць другіх выгод,

З жывым гуляць, як з мышкай кот.

Гасподзь

Калі да грэху ад святой крыніцы

За чортам кінецца стары,

Дык пашырай тады свае граніцы

І ўладу поўную над ім бяры.

Але на кару сам гатовы будзь,

Калі свайго ты не стрымаеш слова

І не патрапіш Фаўста павярнуць.

Мефістофель

Я згодзен. Не пужае ўмова.

Калі жаданая у рукі дасца мэта,

Узнагародай будзе мне за гэта

Бязмежны мой трыумф і твой давер —

І ўжо тады яго прымушу я,

Каб ён зямлю сырую жэр,

Каб поўзаў ён, як цётухна змяя.^{7}

Гасподзь

Люблю такіх, як ты, аблуда-чорт.

Калі знагодзіцца, заўжды заходзь

І ведай — ад сваіх шчадрот

Цябе адорыць ласкаю гасподзь.

А Фаўст слабы, бо цішыню шануе,

Пакорліва жыве самотніцкі ізгой.

Каб раздражніць, узбунтаваць спакой,

Я сябра дам яму, што ўсё руйнуе.

(Да архангелаў.)

А вас, сыноў сапраўдных рая,

Няхай уцешыць прыгажосць святая,

І вечна творчы дух нябёс

Любоўнай лучнасцю няхай павяжа,

А ўсё няпэўнае, няяснае, як лёс,

Няхай ахопіць думка ваша.

Неба зачыняецца. Архангелы разыходзяцца.

Мефістофель (адзін)

А мне ў дзядка штораз мілей!

Чаго сварыцца з ім! — Стары

І чорту шчодры на дары,

Аж з вуснаў капае ялей!

Першая частка трагедыі

Ноч^{8}

Цесны гатычны пакой з высокім скляпеннем. На крэсле за сталом устрывожаны Фаўст.

Фаўст

Я філасофію вучыў, і права,

І тэалогію, і медыцыну.

Здаецца, бачу ўсё яскрава,

А ў галаве калі прыкіну,

Дык хоць чытаў я процьму кніг,

А глузду не набраўся з іх.

Магістр я, доктар — а між тым

Гібею ў склепе пыльным і пустым

І дзесяць год наўпрост-наўскос

Ваджу людзей даверлівых за нос,

Хоць і падказвае мне сэрца,

Што нельга да ўсяго даўмецца.

Прафанаў я ў навуках абышоў:

Магістраў розных, дактароў, папоў,

Не ведаю сумненняў я, адчаю

І перад пеклам боязі не маю,

А ўсё ж без радасці жыву — не знаю,

Ці ключ да ісціны трымаю,

Ці ў тайны вучням адчыняю дзверы,

Ці далучаю іх да шчырай веры.

Не маю ні набыткаў я, ні грошай,

І славы гэтак жа няма харошай —

Сабака так не мог бы жыць!

І вось пачаў я варажыць,

Спадзеючыся, што адвечны дух

Мне разамкне таемнасці ланцуг,

Каб ведаў я, што гавару,—

Ці злу служу я, ці дабру,—

Каб сувязь рэчаў разгадаць

І тлумачэнне думцы даць,

Каб дзеянняў спазнаць асновы,

І перакласці іх дакладна ў словы.

О, на пакуты з вышыні,

Мой месячык, хоць раз зірні:

Як я над кнігамі ўсю ноч

Нядрэмных не заплюшчыў воч.

Зірні і сумны свой прывет

Пашлі ў абрыдлы кабінет!

О, каб узняцца мне да гор,

Лунаць, як дух, каля пячор,

Турбот няпэўнасці пазбыцца,

Расой гаючаю абмыцца

І вызваліць душу і рукі

Ад марнасці пустой навукі!

Няўжо да гэтае пары

Не вырвуся з глухой нары,

Дзе і нябеснае святло

Ледзь-ледзь прасочваецца ў шкло,

Дзе стосы кніг маіх пад столь —

Вучоных доследаў клады —

Чарвяк стачыў, паела моль

За ўсе бясплённыя гады.

Сядзіць, як здань, убогі дзед,

А на стале прабірак строй,

Прылады складзены гарой.

Такі твой свет! І гэта свет?!

Пытаешся, чаму туга

І роспач у душы расце,

Чаму няпэўнасці смуга

Бадзёрасць гасіць, дух гняце? —

Твая стыхія не цяпло,

Якім гасподзь сагрэў людзей,

А павуціна, пыл і тло

І холад нежывых касцей.

Бяжы на волю! Кінь бярлог!

Ці ж таямнічы Нострадам^{9}

Табе парадай не памог?

Не стаў апораю? Ты там

Спазнаеш без усіх свяціл

І выверыш прыроды рух,

Духоўных набярэшся сіл

І будзеш з духамі, як дух.

Наш чэрствы розум тых радкоў

Святых не растлумачыць, не!

Вы, духі, тут, з усіх бакоў! —

Прашу вас, адкажыце мне!

(Разгортвае кнігу і бачыць знак Макракосму^{10}.)

Га! Знак чароўны раптам зноў

Усімі думкамі і сэрцам авалодаў,

І кроў застылая, старая кроў

Юнацкіх прагне асалодаў.

Той, пэўна — бог, хто склаў радкі,

Што бунт унутраны таймуюць,

Уцехай сэрца беднае

Першая частка трагедыі

Ноч{8}

Ноч^{8}