Міхась Чарняўскі ЯК ПОШУГ МАЛАНКІ

Расціслаў Лапіцкі

Падрыхтаванае на падставе: Міхась Чарняўскі, Як пошуг маланкі: Расціслаў Лапіцкі, — Мінск: Тэхналогія, 2006. — 71 с., [9] арк. іл.;партрэт.— (Нашы славутыя землякі).

ISBN 985-458-139-Х

Copyright © 2013 by Kamunikat.org

ПРАДМОВА

Раніцай 28 кастрычніка 1950 года ў дзвярах адной з камер Маладзечанскай турмы, дзе сядзелі дзяўчаты-падземніцы з Смаргоні, адчынілася акенца-"кармушка" i наглядчык ціха сказаў: "Сёння ўначы расстралялі вашага Лапіцкага".

Позняй восенню таго ж года жыхароў мястэчка Кабыльнік, што на Мядзельшчыне, сабралі ў мясцовай школе i нейкі наезны начальнік у фрэнчы аб'явіў, што Расціслаў Лапіцкі за антысавецкую дзейнасць i падрыхтоўку тэрарыстычных актаў паводле прысуду ваеннага трыбунала расстраляны.

Па нейкім часе, прыгадваю, настаўніца Мядзельскай школы прынесла на ўрок батанікі ілюстрацыйныя табліцы. Як зачараваны, глядзеў я на дзівосныя малюнкі пладоў, лістоў, раслін. А на перапынку адзін з больш дасведчаных аднакласнікаў шапнуў мне: «Гэта маляваў вучань нашай школы Слаўка Лапіцкі. Яго расстрелялі, бо ён быў за Беларусь".

Прайшло больш за паўстагоддзя. 6 красавіка 2006 года ў Гіжыцку, пры мяжы Польшчы з Калінінградскай вобласцю я ледзь не цэлы дзень шукаў магілу найстарэйшага з братоў Лапіцкіх — Вадзіма. На дагледжаных па-еўрапейску могілках на кожным другім надмагіллі былі беларускія прозвішчы. А патрэбнага не траплялася. У пошуках шчыра дапамагалі колішнія перасяленцы з-пад Горадні, Вільні, Наваградка. Дапамагалі i запрашалі земляка ў госці — быў якраз каталіцкі Вялікдзень. І нарэшце, ужо пад вечар, я знайшоў пахаванне Вадзіма i ягонай жонкі. Знайшоў i тое, чаго не чакаў — невялікую мармуровую пліту з надпісам:

GRÓB SYMBOLICZNY

ROŚCISŁAW ŁAPICKI

1928-1950

ZGINĄŁ W WILEJCE

У далёкім Шчэціне, на самым краі славянскага свету. 3 чэрвеня 2006 года Юзаф Качэрга ў канцы свайго аповяду пра даўнія справы мядзельска-смаргонскага падзем'я, пасля паўзы, нейкім змененым голасам — быццам цытаваў з Евангелля, прамовіў: "Восеньскай ноччу Расціслава Лапіцкага i Факунду Несцяровіча павезлі ў падвялейскі лес. Падвялі да выкапанай ямы, паставілі побач. Зачыталі прысуд да расстрэлу Факусю. А затым тут жа абвясцілі пастанову Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР аб яго памілаванні. Зачыталі такі ж прысуд да расстрэлу Расціславу. Аднак рашэнне аб памілаванні не абвяшчалі. А яно ж было i на Лапіцкага. Аднак той катэгарычна, яшчэ ў турме, адмовіўся ад няпрошанай ласкі. Грымнуў стрэл i юнак упаў. Салдаты хутка закапалі яму..."

Так скончылася кароткае зямное жыццё Расціслава Лапіцкага, арганізатара i кіраўніка мядзельска-смаргонскага антыкамуністычнага моладзевага падзем'я (1948-1950 гг.), слаўнага сына Беларусі. Скончылася, каб захавацца ў людской памяці i прадоўжыцца ва ўчынках наступных маладых пакаленняў.

Акрамя Расціслава Лапіцкага вясной i летам 1950 года па справе антыкамуністычнага падзем'я былі асуджаныя 18 жыхароў Смаргоншчыны i Мядзельшчыны, пераважна вучні школ, у тым ліку i непаўналетнія^[1].

Матэрыял пра дзейнасць Расціслава Лапіцкага i ягоных паплечнікаў пачаў назапашвацца яшчэ ў мае школьныя гады з аповядаў старэйшых родзічаў i аднавяскоўцаў, з слоў вучняў. Тое-сёе трапляла ў памяць i ў пазнейшыя часы. Як потым высветлілася, людзі часам змешвалі факты з дзейнасці некалькіх арганізацый — уласна мядзельска-смаргонскага падзем'я, пастаўска-глыбоцкага "Саюза беларускіх патрыётаў" i беларускай паваеннай партызанкі на ўсходзе Віленшчыны. Аднак больш мэтанакіравана вывучаць той pyx можна было толькі з пачатку 90-х гадоў мінулага стагоддзя, калі ўдзельнікі i сведкі падзеяў перасталі баяцца. Шкада толькі, што не ўсе яны дажылі да гэтага часу.

Звесткі пра Расціслава Лапіцкага, а таксама пра іншых удзельнікаў мядзельска-смаргонскага падзем'я ўзятыя пераважна з запісаных мною ўспамінаў Зянона Ахрамовіча (Эльблёнг), Валянціны Ашукоўскай (Смаргонь), Чаславы Ашукоўскай (Галумян) (Туапсэ), Тацяны Байкачовай (Копач) (Менск), Тамары Ватаевай (Смаргонь), Яна Дзяркача (Менск), Канстанціна Іваноўскага (Дэгісі), Таісы Камарніцкай (Бяліцкай) (Кабыльнік — в. Нарач), Анатоля Карнея (Забалаць Смаргонскага р-на), Часлава Каспарэўскага (Санкт-Пецярбург), Любові Каспарэўскай (Кабыльнік), Лідзіі Каспарэўскай (Саладоўнікавай) (Масква), Веранікі Качэргі (Мелец) (Пожарцы Пастаўскага р-на), Юзафа Качэргі (Шчэцін), Софіі Лапыцькі (Лапіцкай) (Гіжыцка), Арсеня Ліса (Менск), Мікалая Лосіка (Палуяны Мядзельскага р-на), Антона Мелеца (Менск), Люцыяна Мількі (Купа — пас. Нарач), Ядвігі Несцяровіч (Таразевіч) (Стары Мядзел), Збігнева Пашкевіча (Маладзечна), Івана Пішча (Менск), Васіліны Русаковіч (Мікасецак Мядзельскага р-на), Аляксандры Сташкевіч (Солы Смаргонскага р-на), Тадэвуша Хацілоўскага (Смаргонь), Леакадзіі Цыбоўскай (Дамброўскай) (Сопат), Ядвігі Цыбоўскай (Пятровай) (Смаргонь), Васіля Чарняўскага (Мікасецак), Міфоды Чарняўскага (Мядзел), Віктара Шабовіча (Менск), Тацяны Юшкевіч (Буцько) (Вільня), а таксама некаторых іншых.

Некаторыя звесткі, проста або ўскосна датычныя асобы Лапіцкага ды іншых падземнікаў, знайшліся ў Маладзечанскім рэгіянальным архіве^[2]. У 2002 годзе пабачыла свет даследаванне, у якім сцісла (с. 53, 54) выкладзена, пераважна па матэрыялах Архіва ўпраўлення Камітэта дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь па Гарадзенскай вобласці, i гісторыя дзейнасці мядзельска-смаргонскага падзем'я^[3].

У кніжцы выкарыстаныя фотаздымкі аўтара, а таксама Часлава Каспарэўскага, Максіма Чарняўскага, Ніны Шыдлоўскай, фотаматэрыялы з Маладзечанскага рэгіянальнага архіва, Мядзельскага гістарычна-краязнаўчага музея, з прыватных архіваў Зянона Ахрамовіча, Чаславы Ашукоўскай, Тацяны Байкачовай, Софіі i Яна Дзяркачоў, Андрэя i Анатоля Карнеяў, Антона Мелеца, Софіі Лапыцькі, Ядвігі Таразевіч, Збігнева Пашкевіча, Аляксандры Сташкевіч, Тадэвуша Хацілоўскага, Леакадзіі i Ядвігі Цыбоўскіх, Віктара Шоця.

Удзячны ўсім, хто дапамагаў мне ў напісанні гэтай кніжкі — успамінамі, словамі падтрымкі, прафесійнымі парадамі. Выбачаюся за тое, што сваімі роспытамі аб перажытым часам выклікаў слёзы i боль. Шкадую перад магіламі заўчасна памерлых, што гэтак запазніўся з публікацыяй.

Шчыра дзякую таксама сябрам Беларускага грамадскага аб'яднання "Ветэраны Адраджэння" i іх прыхільнікам за падтрымку маёй працы.

СУВОРЫЯ ГАДЫ

Паваенная спадчына * Змаганне з "унутранымі ворагамі" * Страты Беларусі * Пад прымусам у калгасны рай * Зноў смяротныя прысуды * Лёс былых таварышаў па зброі

Ішло першае паваеннае пяцігоддзе... Неабходна было вяртацца