Андрэй ФЕДАРЭНКА

ЖЭТОН НА МЕТРО

Раман

Частка першая

НЕСПАКОЙНЫ ВЕЧАР

І

Бывае, тое, што здавалася вечным, прамільгне за адно чалавечае жыццё, а падзенне знічкі расцягнецца на тысячагоддзі; ад з'явы нібыта глабальнага маштабу з часам у гісторы не застаецца і следу, і наадварот, якаясь драбяза, узніклая на пустым месцы, пакрысе пачынае павялічвацца, разрастацца, раскручвацца, уцягваючы ў сваю арбіту ўсё новых і новых людзей, заблытваючы іх, ператасоўваючы і прымушаючы рабіць самыя неверагодныя ўчынкі... Так думаў паэт Віктар Рак (псеўданім), які ў расшпіленай белай сарочцы, у шортах, з кубкам кавы ў адной руцэ і з тонкай цыгарэтай у другой стаяў на сваёй зашклёнай, шырокай і доўгай, амаль летні кабінет, лоджы, каля расчыненай створкі вакна і пазіраў на нязвыкла ціхі дворык. Было тое сямнаццатага ліпеня дзве тысячы сямнаццатага года (амаль усе крымінальныя гісторы пачынаюцца з пратакольнай даты, і гэтая не выключэнне), у пятніцу, у дзевяць вечара.

З вышыні шостага паверха відаць была лаўка каля пад'езда, рабіна з аранжавымі, рана паспелымі ягадамі, дзве дарослыя бярозы і дзве маленькія, падвязаныя да калкоў. Машын мала — людзі перад выхаднымі паз'язджалі ў вёскі і на дачы. На прастакутніку аўтастаянкі застыў у пакорлівым чаканні, на спушчаных колах, і яго, Рака, старэнькі Volkswagen Passat, на якім ён даўно не ездзіў. Чорная дарожка асфальту коса перасякала зялёны газон, у канцы дзіцячай пляцоўкі, пустой цяпер, закручвалася правільнай дзявяткай, абгінаючы нерухомыя арэлі і пясочніцу з забытым ярка-чырвоным вядзерцам. Удзень быў дождж, пазбіваў з травы і з дрэў пылок, які цяпер жаўцеў уздоўж бардзюраў і каля ліўнёвак. Ад зямлі падымалася дрыготкая пара. Пахла вымытым лісцем і мокрай травой. Вечаровае сонца хоць і схавалася за суседні дом, але нават нябачнае — свяціла, і паветра было сіняватым, як лёгкі туман ці смуга.

У лоджыю ўляцеў ліпеньскі хрушчык і не мог знайсці расчыненую палавіну акна, біўся аб шкло, поўз угару і падаў зноў на падаконнік. Паэт лёгкімі пстрычкамі памог яму вылецець, прытушыў у бляшаначцы з вадой недакурак — ніколі ў жыцці нічога не выкінуў з балкона, нават скарыстанай запалкі, і, паціраючы рукі, прысеў за стол.

«А пара,— падумаў уголас,— даўно пара ўсур'ёз заняцца прозай!»

Усярэдзіне лоджыя была ўтульная, прасторная; пісьмовы стол, канапка, два крэслы — адно завалена кнігамі, у другое сеў паэт; на стале — лямпа, уключаны ноўтбук, з паўдзясятка гелевых рознакаляровых ручак і стос паперы— чыстай, беленькай, якая так і прасілася, каб хутчэй парушылі яе цноту. Паэт падняў над клавіятурай растапыраныя пальцы, як музыкант над клавішамі раяля...

Тут і ўдарыў ззаду з пакоя ў вушы званок. Стацыянарны тэлефон! Як ён на яго забыўся? Мабільны адключыў, а гэты — хто ім цяпер карыстаецца? Паэту захацелася заціснуць вушы. Як усе творчыя людзі, плюс адзінокія, ды ва ўросце (а было яму за сорак, лепш сказаць — пад пяцьдзясят, ці яшчэ больш дакладна — сорак восем), быў ён маладушны, меў слабыя нервы, да таго ж выдатна ведаў, што ад такіх званкоў — па стацыянарным, увечары перад выхаднымі — нічога добрага не бывае; менавіта такімі званкамі яму паведамлялі пра смерць маці, бацькі, хроснай, пра хваробу стрыечнага брата,— гэта пры тым, што ў яго часта змяняліся нумары, і калі, напрыклад, трэба было паведаміць якую добрую навіну — ніхто не мог дазваніцца, але як толькі здаралася няшчасце, адразу знаходзіўся дабрадзей, ды не адзін, а некалькі, якія адшуквалі яго ў самых неверагодных месцах па любым тэлефоне, каб хутчэй выказаць спачуванне. Цяпер нібыта і не было адкуль чакаць непрыемнасцей — хоць бы таму, што ў яго больш нікога з блізкай радні не засталося, акрамя цёткі, што жыла дзесь каля Енакіева «на падкантрольнай Кіеву тэрыторы», ды яшчэ больш далёкага сваяка, падпалкоўніка міліцы ў адстаўцы, якога Рак не помніў нават па імені,— а ўмоўны рэфлекс застаўся.

Канечне, можна не браць трубку. Але потым стане сорамна. Цяжка будзе ўклініцца ў працэс. Пачнуцца ўпіканні самога сябе ў маладушшы.

А званок не сунімаўся! Рак асцярожна зірнуў на сіні экранчык. Нумар незнаёмы. Хутчэй за ўсё якісь нецярплівы аўтар. Трэба адказаць. Вырашыць усё ў пятніцу, бо такія дастануць з-пад зямлі, будуць званіць у суботу, у нядзелю, пакуль не сапсуюць выхадныя. Была яшчэ, праўда, надзея, што памыліліся нумарам. Ён падняў трубку.

— Слухаю вас,— сказаў строга, як у рэдакцы адказваў аўтарам. Ледзь чутны, бы з таго свету, жаночы голас запытальна назваў яго імя і па бацьку. Ён не пазнаў голасу, але раптам захваляваўся.

— Так. Ён вас слухае.

— Гэта... Алена!

— Лена?

— Міхайлоўская!

Ён успомніў імгненна — далёкую вясну, выступленне ў нейкім паліграфічным каледжы, ці тады яшчэ тэхнікуме, цэлую актавую залу студэнтак-завочніц, і сярод іх адна, белая, поўненькая, з блізарукімі добрымі вачамі, не так прыгожая, як абаяльная, на якую ён увесь час любаваўся; ён і сам быў тады малады, адносна, канечне, трыццаць гадоў роўна. Пасля выступлення падпісаў ёй кнігу, пазнаёміліся і пайшлі гуляць па вячэрнім, нагрэтым за дзень горадзе. Яна аказалася смяшлівай, без комплексаў, жартавала, што калі яны пажэняцца, яна возьме падвойнае прозвішча: як прыгожа будзе гучаць — Алена Рак-Міхайлоўская. А яму было не да жартаў. Ён крыху пабойваўся яе, такой маладой, а калі яна прызналася, што замужам («за чалавекам, якога не кахаю»,— хутка дадала яна), і не пражыла з му­жам і года, першая думка была ўвогуле ад яе адвязацца. У той жа час ён разумеў, што надта спрыяльны момант, гэтая сустрэча, і каб пасля не давялося шкадаваць пра нявыкарыстаны шанц. А з іншага боку, яму не было куды яе весці. У трыццаць гадоў ён не меў кватэры, усё абяцалі, маўляў, дом на падыходзе, ды ўсё адкладвалі, і ён пакуль туліўся ў жанатага сябра. Між тым цямнела, загарэліся ліхтары, ён ліхаманкава думаў, як быць, але яна сама праявіла ініцыятыву — проста ўзяла яго за руку і павяла ў парк, дзе было на дзіва нешматлюдна, і там, у глухім кутку, куды не даставала святло ліхтара, яны адшукалі закрытую кустоўем лавачку, засыпаную чаромхавымі пялёсткамі (самога дрэва нідзе не было відаць), на якую прыселі, схаваліся, затаіліся, як школьнікі; як тады пахла чаромхай! якія цёплыя былі ў яе вусны! якое падатлівае, гарачае, маладое цела! — і неяк само сабой адбылося тое, што потым стала адным з самых светлых успамінаў у яго жыцці. Ён напісаў пра гэта верш, «Чаромхавы чад», паставіў у канцы дату, год, дзень, нават прыблізны