цалкам.

Супакоілася, усё запісала, пайшла. Эх, браце-коце, падарожнік ліпавы,— думаю сабе,— вастры, пакуль не позна, лыжы на Мінск, дзе можна з’есці без асаблівых канфліктаў гэтую палову порцыі салянкі!

А пад вечар, ужо на аэрадроме, перажываў я хвіліны нечакана вострай тугі па сваіх шасцідзесяці днях, што аставаліся тут, на Поўначы, і шкадаванне, і няпэўнасць гнялі мяне, і чамусьці страшнай здавалася невядомасць трох-чатырох гадзін, што аддзялялі ад дому. Потым, у самалёце, я злаваў на сябе: ну што, што табе гэтая Поўнач, ах, якое гэта дурное пачуццё — любіць тое, што іншыя любяць па праву свайго нараджэння тут, па праву вялікіх і малых здарэнняў у сваім жыцці, сведкамі якім — гэтая пустэча і гэтае неба. А што, што табе гэта ўсё? Табе, які не так ужо добра ведае нават сваю Беларусь. I думка ж была перад летам у цябе: сабрацца дамоў, на Магілёўшчыну, а перш, па дарозе, заехаць у які-небудзь Чэрыкаўскі заказнік, папрасіцца ў леснічоўку, уставаць рана, блукаць па лесе, весці дзённік, а потым пеша пайсці дамоў — той дарогай, тымі кіламетрамі, якія адолелі аднойчы, едучы з Мінска, на машыне. Была тады вясна. У Слаўгарадзе, за Сожам, не прасохла яшчэ дарога цераз луг. За горадам, ніжэй па рацэ, дзе было сушэй, нядаўна знялі, як высветлілася, паром: ліквідавалі якраз раён, і гэты паром палічылі лішнім. I вось, каб трапіць у маю вёску, замест пятнаццаці кіламетраў напрасткі ехалі мы кругам добрых шэсцьдзесят ці болей, і ўсё лесам, лесам, спыняючыся ў кожнай вёсачцы, каб распытаць дарогу. У Пільні не пускаў нас далей стары высокі мост на падгнілых палях: шмат у якіх месцах на ім праваліўся насціл і свіціўся, як рэшата, над светлай плынню шыракаватай быстрай рачулкі. Стаяў над высокім берагам векавы бор — сасна да сасны, не раўнуючы як каноплі. А другі бераг быў ніжэйшы, у рэдкіх альховых хмызах, за якімі шарэлі вясковыя стрэхі, млелі ў сонечным святле купчаста-белыя вербы. «Чакай, чакай,— як бы сказаў нехта мне,— чакай незабыўнай хвіліны». I тады з-за павароту ракі, з-за кручы і з-за хмызоў вынырнуў лёгкі човен: хлапчук стаяў на карме, папіхаючыся жэрдкай; трымцела плынь ракі, пахла алешнікам, травой, смалой ад бярвення, наваленага на беразе; пракукавала, нібы заслала вочы смугою, аднекуль зязюля. I такой паганскай, парна-сонечнай даўніной патыхнула на мяне і ад лесу, і ад хлапчука ў чоўне, і ад падгнілага шэрага моста, што блаславіў я ціха ў душы і тую хвіліну, і блізкасць сваю да тых мясцін.

I як гэта так здараецца,— думаў у самалёце я,— што роднае, сваё мы неяк заўсёды пакідаем на потым, на пасля, саманадзейна ўпэўненыя, што не ўцячэ яно ад нас. I з роднымі мясцінамі так бывае, і з блізкімі людзьмі: не песцім іх увагай і ласкай, упэўненыя, што пачакаюць, што не ўсумняцца ж наогул, калі на тое, у гэтай нашай увазе і ласцы, і не разумеем, злуёмся, калі блізкія крыўдзяцца на нас і незаўважна, паціху нас пакідаюць.

I, пішучы гэта, сёння думаю: «Няўжо так трэба, няўжо так лепш мы пазнаём сваё і цану свае роднасці з ім?» «Ах, если любит кто кого, зачем ума искать и ездить так далеко?» А можа, усё ж варта?

Як бы там ні было, я пішу сёння пра Поўнач.

СОСНАМ СНЯЦЦА ПАЛЬМЫ

Тады, у чэрвені, у Мурманск мы таксама ляцелі самалётам. Мы — гэта паэт Уладзімір Паўлаў, ці проста «дзед Валодзя», і я. Не ведаю, як адчувае сябе чалавек, калі адзін выпраўляецца пазнаваць невядомыя далёкія мясціны, дзе няма яму ніводнай знаёмай душы, а мы адчувалі сябе даволі ўпэўнена: быў план не толькі незаўважна, назнарок згубіцца ў тамтэйшай жыццёвай стыхіі, але, калі трэба, дык сваёй «беларускай ячэйкай» і супрацьстаяць ёй. Адным словам, наперадзе ў нас не было нічога, акрамя дружбы. I што ж, пражылі мы на Поўначы свае шэсцьдзесят сонечных сутак надзіва дружна, роўна, амаль настолькі ж сонечна і бязвоблачна, наколькі сонечнае і бязвоблачнае бывае там летняе неба. А людзі, якія многа ўжо год пражылі на Поўначы, казалі нам, што такога лета, як тое, што стала і нашым, даўно ўжо ў Запаляр’і не было.

Неяк здарылася так, што, закончыўшы сваю паўночную адысею і прыехаўшы ў Мінск, не бачыліся мы са «старым» даволі доўгі час. Сышліся неяк выпадкова на вуліцы, зайшлі ў адно перанаселенае культурнай публікай месца і, забаўляючыся кіслым вінцом, успаміналі тое-сёе, сядзелі так, а потым раптам «стары» і кажа:

— Слухай, а можа, га?

Паглядзеў я на яго, састроіў на твары мудрагеліста-няпэўную міну: быў у гэтым «га» адзін патаемны сэнс, які ведалі ён ды я, ды яшчэ хто, можа, і я зразумеў усё так, як звычайна і разумець было трэба, але «стары» ўсміхнуўся на тое і сказаў:

— А можа, га?.. Паедзем яшчэ куды-небудзь… на Далёкі Усход?

— Шчаслівая галава ў цябе, стары. А можа, і сапраўды, га?

Можа, будзе тое, можа, не, але адно сапраўды было: у чэрвені, летам, мы ляцелі на Поўнач. Яна, па сутнасці, пачалася для нас ужо ў Ленінградзе: тут мы засталі яшчэ белыя ночы. У Беларусі больш за месяц нясцерпна паліла сонца: вялі кветкі, рудзелі ў парках на ліпах лісты, а ў вёсцы выгаралі ячмень, гуркоўнік на градах; нібы ў прысаку, млела ў зямлі бульба. У Ленінградзе перад нашым прыездам ішлі дажджы; цяпер жа ўдзень было ветрана, часамі сонечна, часамі пахмурна, і на ўсім ляжала нейкае асаблівае, хісткае, няўлоўнае святло.

Як вылецелі з Ленінграда, прыпалі да ілюмінатара: здавалася, дасюль было ўсё знаёмае, звычайнае, а тут павінна было адразу пачацца нешта адметнае, не падобнае ні на што. Дарэмна! Усё той жа неабдымна шырокі гарызонт, засланы воблакамі, воблакі — таксама ўнізе, а паміж імі відна была зямля: лапікі азёр, цёмныя астраўкі лесу, лініі шасейных і чыгуначных дарог, купкі цацачных домікаў. Потым бачылі Ладагу — шызую прастору вады. Як ні ўглядаўся, хочучы ўбачыць якую-небудзь чорную ці белую кропку судна, нічога не ўбачыў. Убачыў другі самалёт — ніжэй пад намі і трохі ўперадзе. Самалёт прапаў, прапала возера, прайшло яшчэ з паўгадзіны. Пейзаж пачаў мяняцца: прыкметныя сталі гарбылі чорных гор, шызыя лункі вады паміж імі, і раптам заўважаеш: то ў адным, то ў другім месцы нешта бялее. Ці не воблакі ляжаць так нізка на зямлі? Снег! Снег у чэрвені!

Тады і падумалася, што на Поўначы яшчэ, мусіць, вясна, самае лепшае — пара першага лісця. Калі ж самалёт, доўга зніжаючыся над сопкамі, азярынамі і хмызамі, сеў нарэшце на аэрадроме, мы зразумелі, што памыліліся: і на Поўначы было лета. Роўна свяціла белае іскрыстае і не вельмі высокае сонца. Узбоч дарогі, што аднекуль з-за пакрыўленых, замшэлых хмызоў падступала да аэрадрома, навалам ляжала вялікае каменне. Яго панакідана так густа, што багата якія дрэўцы, заціснутыя паміж ім,