class="book">Стасю не дужа хочацца караскацца па крутых схілах. Ён муляецца, аднекваецца, але ўсё ж ідзе.

Каменны курганок прытуліўся на паўночным схіле. Неабчэсаныя камяні, змацаваныя вапнай, моцна трымаюцца адзін за адзін. А вось дошка трэснула, відаць, ад марозу. I літары вылінялі. Затое тры бярозкі набіраюць моцы. Яны шумяць самотна і глуха: тут, на гары, вецер. I нам трохі самотна, і сорамна, што мы жывём…

Моўчкі падымаемся яшчэ вышэй, туды, дзе стаіць расшчэпленая мінай вярба. Доўгае тонкае голле звісае ледзь не да зямлі. Стась адразу кладзецца на ўгрэтую зямлю.

— Давай пазагараем,— кажа ён і, не чакаючы мяне, скідае кашулю.

Стасю жывецца лёгка. Толькі што ён стаяў, схіліўшы галаву, і вось ужо на ўсё забыўся. А я стараюся ўявіць, што ў апошні раз бачылі з гэтага кургана партызаны.

Унізе паблісквае на сонцы Расянка, разліваецца за Чыжоўкай возерам, а далей, за плацінай, цячэ нямоглым ручаём да Віцьбы. На поўдні нашы вёскі — Зарэчча, Русакі, Халябы, Краты, Астроўна, а далей сінія Данькаўскія лясы. На поўначы — Кацярынінскі шлях, раскіданыя на пяці ўзгорках хаты вёскі Кардон. Ліпавыя прысады, калгасны сад. 3 Кардона, вось гэтай дарогай, што віецца сярод жытоў, той вераснёўскай раніцай ехалі паліць нашы вёскі карнікі.

Нічога гэтага я не помню, бо мне было тады ўсяго тры месяцы. Пра вайну я чытаў ды слухаў расказы старэйшых. Расказы асаблівых пачуццяў не выклікалі, мабыць таму, што ў іх больш апавядалася пра пакуты. Затое кнігі абуджалі прагу да гераізму. I вось сёння штосьці перайначыдася, штосьці трэснула ў душы, як тая дошка з прозвішчамі партызан.

Ці не можна было зрабіць неяк інакш? Людзі жывуць, радуюцца. А курганок стаіць забыты. Чаму? Хто яны былі? Кажуць, не тутэйшыя.

— Чаго ты стаіш? — перапыняе мае думкі Стась.

— Здорава, брат, прыпякае. Пазагараем і — у рэчку…

Я кладуся на траву тварам уверх.

— Бачыў, як Маргарытка сёння слязу падпускала? — пытаецца Стась.

— Бачыў. Ну і што?..

— Гэта яна таму, што больш двоек нам не паставіць, гаравала.

— Ідзі ты, Стась…

— Яшчэ заступаецца. Не магла яна табе чацвёрку паставіць. Скнара. Атэстат сапсавала. Кругом пяцёркі, а дэйтшэ шпрахе — драйка.

— Нічога, яшчэ пабачым…

— А думаеш, не. Слухай, давай махнём у Адэсу.— Стась прыўзнімаецца, дастае з кішэні сцізорык, пачынае стругаць лазовы прут. Жаўтлявая стружка падае на траву. Ля адной трэскі збіраюцца лабатыя мурашкі. Ім, відаць, надта патрэбен будаўнічы матэрыял. Яны хапаюць трэсачку, напружваюцца, аж лезуць на лоб і так лупатыя вочы.

— Эх вы, механізатары! —усміхаецца Стась і пачынае памагаць мурашкам.

Мне здаецца, што ён ужо забыўся на сваю прапанову. Але я памыляюся.

— Ну, дык чаго ты маўчыш?

— А чаму ў Адэсу?

— Хоць свет пабачым. Там жа мора. Можа ў мараходнае паступім…

— А калі не паступім?

— Прыстроімся матросамі. Здорава было б трапіць на кітабойную флатылію.

Звычайна я згаджаюся са Стасем. Але сёння мне чамусьці хочацца гаварыць насуперак яму.

— Не хачу я ў мараходнае. Падумаеш, шчасце…

— То можа лепш у геалагічны інстытут. Мне то ўсё роўна, а ты ж хацеў падарожнічаць.

— Хацеў, хацеў, бо дурны быў. А цяпер паразумнеў. Што ты адкрыеш? Пакуль вывучышся, дык ужо ўсё паадкрываюць. Ніводняй плямінкі нідзе не застанецца. Будзеш у канторы паперкі падшываць.

Стась уважліва сочыць за мной. Ён хоча зразумець: жартую я ці не. I мне гэта падабаецца. Чалавек павінен выдаваць крыху таямнічым. Якая каму справа да таго, якія думкі толькі што непакоілі мяне.

Шчыра кажучы, я даўно ўжо вырашыў, куды буду паступаць пасля школы. I Стасю не варта ўгаворваць мяне ісці ў геалагічны.

— Дык ты што, усё ж рашыў на літаратурны? — нецярпліва пытаецца ён.

— Рашыў,— абыякава адказваю я.

Стась нейкі час узважвае свае шанцы. Потым панура кажа:

— Што ж, табе ў самы раз. Ты — паэт. У цябе вершы друкаваліся.

У голасе Стася — крыўда. Паступаць на літаратурны факультэт яму не выпадае. Пісьменніка са Стася не будзе, бо ён не ўмее звязаць чатыры словы. Усе сачыненні ў Стася напісаны трохслоўнымі фразамі. «Горкі — вялікі рэаліст. Ён выкрываў мяшчанства. Мяшчанства было рэакцыйнае. Яно падтрымлівала цара. Цар душыў народ. Горкі любіў народ. Народ — герой твораў».

Але я ведаю, што Стасю не хочацца са мной разлучанца. Дзесяць гадоў запар мы разам хадзілі ў школу, сядзелі на адной парце, і большасць хатніх заданняў Стась спісваў у мяне. Мне шкада Стася. Ці варта трымацца літаратурнага факультэта? Якая, зрэшты, розніца, дзе вучыцца? Але мне хочацца паздзекавацца са Стася.

— Не, Стась, я пайду на літаратурны. А ты на юрыдычны падавай заяву.

Стась адкідвае лазовы прут, падкурчвае пад сябе голыя ногі.

— Выдумаў,— незласліва кажа ён.— Радасць вялікая — людзей судзіць…

— Як хочаш…

Стась лажыцца на жывот, зрывае тонкую сцяблінку, пачынае жаваць. А я гляджу, як па галінках вярбы пырхае маленькая зеленаватая птушка. Адна. I ёй весела. А можа сумна? Хто яго разбярэ, каму на свеце весела, а каму горка…

— Янка, калі ты пойдзеш на юрыдычны, дык і я з табой. Давай, Янка, махнём на юрыдычны. Удвох весялей. Хіба мала юрысгаў стала пісьменнікамі. Кончыш, будзеш вершы пісаць.

— Ладна,— згаджаюся я.

— Вось ты сапраўдны сябар. Знаеш, нам усе зайздросцяць, бо ніхто так не сябраваў, як мы. Было б крыўдна, каб мы рассталіся.

Стасевы словы расчульваюць мяне. Добра ўсё-такі рабіць людзям нешта прыемнае. Здаецца, і сам сябе пачынаеш паважаць. Каб была ў мяне магчымасць, дык я толькі і рабіў бы добрае. Няхай радуюцца людзі.

— Цяпер пойдзем пакупаемся і дамоў…

Стась нацягвае штаны, надзявае кашулю і задумліва кажа мне:

— Можа, пакой адзін на двух атрымаем. Здорава было б. I давай усё жыццё не разлучацца.

Задаволеныя адзін другім, мы спускаемся з кургана да рэчкі. Распранаемся і з берага ныраем у зеленаватую ваду затокі. Тут вада цяплейшая, чым у рацэ. Плаваем на сажонкі, фыркаючы, адсопваючыся, аж пакуль цела не пакрываецца пупыркамі.

Пасля мы ляжым на беразе, грэемся, і Стась развівае нашы планы:

— Суддзямі мы, Янка, не будзем. Пойдзем працаваць адвакатамі. Адвакатаў любяць, а суддзяў не любяць. Хоць суддзя і правільна судзіць, усё роўна яго лаюць. Справядлівасць, Янка, мала хто паважае…

Апошняе мяне крыху здзіўляе. Вось ужо ніколі не