Родныя дзеці (Ніл Гілевіч) Страница 1 - Литвек

Ніл Гілевіч Родныя дзеці

Запеўка

Пісаць бы мне пра час далёкі!

Не зябла б муза сіратой:

Штодзень бы піў набгом з даёнкі

Хвалебстваў пенны сырадой!

Я ж выбраў працу без гарантый:

Дыханне часу сцерагу

І ад надзённасці гарачай

Убок падацца не магу.

Дый ты, чытач, таму прычына:

Ты - вось, ты побач, ты са мной.

І разлучыць нас немагчыма:

Мы доляй звязаны адной.

І хочаш ты пазнаць у кнізе

Жыццё, якому сам - суддзя.

Ды каб без тых эрзац-калізій,

Дзе ўсё вядома загадзя.

Каб пошук праўды ў ёй быў моцны.

Каб прачытаў, сабе наўздзіў,

Усю зараз - і смачна цмокнуў:

«Прыдумаў, гад, а - дагадзіў!»

Чытач! А можа - не прыдумаў?

А - толькі кінуў свой пагляд

На сутнасць радасці і суму,

З якіх сатканы побыт-лад?..

Ды гэта - тэма для дыскусій,

Ты тут, брат, сам не дайся ў зман.

Я ж быў бы рад, калі б прымусіў

Цябе - уткнуцца ў мой раман.

Прычына

Сцяпан Якубавіч Вячорка,

Хоць быў караць сябе гатоў,

На ўлонне роднага падворка

Не заяўляўся шмат гадоў.

Ён разумеў: нядобра гэта,

І ўсё збіраўся завітаць.

«Абавязкова ўжо налета!

Далей няможна адкладаць».

Налета зноў не выпадала -

І зноў ён бэсціў сам сябе.

На шчасце, маці прыязджала

Сама, знябыўшыся ў журбе.

Відаць, таму, што бачыў зрэдку,

Не так пакутваў ад віны.

«Прыедзь, Сцяпаначка, улетку -

На спелы яблычак вінны.

На тыя ж вішні, на маліну

Ці на любімы свой агрэст...»

Расчулены ад успаміну,

Сын абяцаў старой прыезд.

І шчыра верыў сам, і нават

Ужо ўяўляў, як нацянькі

Ідзе праз луг, па спелых травах,

Сцяжынкай вогкай да ракі;

Як, разамлеўшы на спякоце,

Ён акунаецца ў віры;

Як растае салодка ў роце

Даспелы яблычак вінны;

Як ён пад венічкам якоча

У лазні брата Тамаша -

А дыхту болей, болей хоча

Не толькі цела, а й душа;

Як потым матчыны «кумпанкі»,

З нагоды клікнутыя ў дом,

Сваёй дзявоччыны вяснянкі

Пяюць для госця за сталом;

Як апасля ў суседняй вёсцы,

Дзе караніўся матчын род,

Гасцюе ён у дзядзькі Лёксы,

Каштуе свежы, з вузай, мёд,

А дзядзька сыпле, нібы з меха,

Навіны ўсякія, ды так,

Што ён заходзіцца ад смеху, -

О, дзядзька выдумаць мастак!

«І для душы спажытак быў бы,

І адпачыць бы добра змог,

І не было б у мамы крыўды...

Паеду ў свой Каменны Лог!..»

Але, правёўшы маці, тут жа

Ён акунаўся з галавой

Не ў вір маленства - праца-служба

Штодзённа ў вір цягнула свой.

Пасля музфонд даваў пуцёўку,

Калі ён водпуск браў якраз, -

І аглядаў Вячорка зноўку

Ці Крым, ці Сочы, ці Каўказ.

Так адпачынку пал чарговы

Прывык у моры ён гасіць,

І так зрываўся план ягоны -

Улетку ў маці пагасціць.

Зноў бачыў: выбрацца не зможа,

Уявы светлай тух прамень, -

І адкладаў ён падарожжа,

Як бы да нейкіх перамен,

Да нейкай послабкі-аддухі,

Што ўрэшце выпадзе яму,

Каб хоць на тыдзень сэрца й думкі

Даверыць котлішчу свайму...

Была яшчэ адна прычына,

Што астуджала ўраз запал.

Вы здагадаліся: жанчына,

З якой знаёмы быў Сцяпан.

Ды і не проста так знаёмы.

Зусім, зусім не проста так...

Над імі колісь дзень маёвы

Устаў, як лёсу добры знак.

Пасля... да жудасці раптоўна

Той дзень бязлітасна патух -

І доўга крыўдай невымоўнай

Цямрэла ў сэрцы ноч пакут.

Хоць знаў: у тым, што толькі горыч

Яму пакінуў на ўспамін

Вясновы вечар ясназоры, -

Быў вінаваты ён адзін.

Што ж, скрухі ён пазбыўся з часам -

Жыццё на ўсё знаходзіць лек,

Яно не любіць, каб няшчасным

На свеце чуўся чалавек.

Тым больш - у гэтакім узросце,

У самым розгары вясны...

Але вясна прайшла, а штосьці

Ад той пары не збегла ў сны.

Не-не, - і марнае пытанне:

Чаму так здарыцца магло? -

Будзіла крыўду, шкадаванне,

Пакутнай прыкрасцю гняло.

Калі ж нарэшце крыўда гэта

З вірлівай мутнасцю сплыла -

Было запозна ўжо: Альжбета -

За іншым замужам была.

Памылку выправіць, хоць з болем,

Назад, хоць з кроўю, адкруціць -

На гэта ўзняцца ён не здолеў.

Рашыў: няхай перабаліць.

Нашмат пазней, калі ўжо ўласнай

Быў сам ён звязаны сям'ёй,

Цераз знаёмага дазнаўся

Сцяпан што-кольвечы аб ёй.

Альжбета шлюб свой разарвала:

Ёй шчасця замуж не прынёс,

І марнаваць яна не стала

З нялюбым свой жаночы лёс.

Ішлі гады... Аднойчы ўвосень

Яму прывезла маці ў дом

Такую вестку, што здалося:

Над галавою грымнуў гром.

- Да нас вучыцельку аднекуль

Прыслалі ў школу працаваць.

Яшчэ ў тваім прыблізна веку,

Альжбетай Францаўнаю зваць.

Дык дзецям гэтак дорыць ласку,

Як маці родная, дальбог!..

- Альжбета Францаўна? - знянацку

Схаваць здзіўлення ён не змог.

- Хіба мо ведаеш яе ты? -

Як бы ўлавіў штось матчын слых.

- Не, проста дзіўна, што... Альжбета,

Імя