поўзаць, — кажу Васілю. — Курыных слядоў ніколі не бачыў?
— Гэты след не курыны, — сказаў Васіль. — Стараюся адгадаць, чый. У курэй, як мне здаецца, тры пальцы з кіпцюрамі ўперадзе, а адзін ззаду.
Я засмяяўся:
— І тут тры ўперадзе, а адзін ззаду.
— Курыны след не такі,— не пагадзіўся са мною Васіль. — Антон, ты пастарайся ўспомні, які след куры пакідаюць.
Я наморшчыў лоб, успамінаючы. Нешта аж у патыліцы закалола. Не магу ўспомніць, хоць забі. Вось дзіва! Сёння быццам упершыню адкрыў Амерыку. Не ведаю, які след куры пакідаюць. А яны ж бегаюць і па агародзе, і па вуліцы. Не ведаю… Чаму ж так?
— Даўся табе гэты след, — кажу. — Хопіць поўзаць.
— Хочацца даведацца, чый ён.
— Мабыць, курапатка пакінула.
— Мабыць, — кіўнуў галавою Васіль.
Мы пачэпалі далей. На сцяжынцы, там, дзе зрэдзь прабіваліся купінкі травы, зноў заўважылі сляды: уперадзе, побач, два вялікіх адбіткі лап, а ззаду, адзін за адным, — два маленькіх.
— Чый след? — схіліўся Васіль.
— Відаць, ліса пакінула, — няўпэўнена прагаварыў я.
— Не-е, — працягла вымавіў Васіль. — Мне тата казаў, што след лісы быццам па нітцы выведзены: лапка ў лапку, так ланцужком і цягнецца. Я гэта добра запомніў.
— І на воўчы ён не падобны, — кажу Васілю. — І на сабачы таксама.
— А якія сляды пакідаюць воўк і сабака? — пытаецца Васіль.
Не чакаў я гэткага пытання, задумаўся. Зноў не ведаю. Ну, воўчыя сляды не так часта бачыш. А вось сабачыя, як кажуць, грэх не ведаць. Сабачыя сляды, як і курыныя, на кожным кроку страчаюцца.
— Якія сляды пакідаюць воўк і сабака? — паўтарыў я. — Па-мойму, вялікія.
А Васіль:
— Есць і маленькія сабачыя сляды.
— Але, — падхапіў я, — у вялікага сабакі вялікі след, а ў маленькага маленькі.
Васіль засмяяўся:
— Ну й натураліст! Так добра растлумачыў, што з першага разу ўсё стала зразумела.
— І ты за мяне не лепшы, — кажу. — Ты таксама воўчы след ад сабачага не адрозніш.
— Калі ўбачу воўчы, то адразу пазнаю, — пахваліўся Васіль. — Інтуіцыя падкажа.
— І я пазнаю, — вырашыў я не здавацца. — Табе інтуіцыя падкажа, а мне дапаможа.
Вось так мы з Васілём, стараючыся адзін перад адным, чыталі лясныя сляды. Калі б так і вершы, апавяданні па роднай літаратуры чыталі, то прыносілі б са школы ў дзённіках… Не, не стану казаць, што прыносілі б. Вы, думаю, пра гэта самі здагадаліся.
Моўчкі (чамусьці прыкра было на душы) мы чэпалі па лесе. Не ведаю, пра што думаў Васіль. А вось я думаў, што сёння ж, не адкладваючы, вывучу ўсе-ўсе сляды. Спярша курыныя, сабачыя, а пасля і дзікіх звяроў, дзікіх птушак. Знайду кніжку пра жывёл, пачну ў старэйшых пытацца. Абавязкова вывучу. Усё-ткі нядобра. Побач гэтулькі жывёл, гэтулькі птушак, гэтулькі звяроў жыве, а пра іх з мезены палец ведаеш.
Сцяжынка павярнула направа. Там, за павароткай, павінна стаяць палатка. Ага, ёсць, стаіць. І Піліп Макаравіч каля палаткі. Каля палаткі… Што гэта? На галаве ў Піліпа Макаравіча вялізны рукзак. Відаць, пад самую завязку розных рэчаў наклаў. Шпацыруе каля палаткі, як па праспекце, пра Яся і дзяўчыну ціхенька спявае.
— Чаго ён так? — пытаюся ў Васіля.
— Не ведаю, — паціснуў той плячыма.
— Рукзакі звычайна за плячыма носяць, — кажу.
— А ён на галаве, — прагаварыў Васіль. — Гэты турыст усё наадварот робіць.
Ну й турыст! Такіх мы ні разу не бачылі. Цікава: ці доўга будзе вось так, на галаве, рукзак насіць?
— А-а-а, хлопцы, бліжэй падыходзьце, не бойцеся, — усё-ткі заўважыў нас.
Мы падышлі бліжэй. А ён стаіць, усміхаецца. Нарэшце зняў рукзак, паклаў на зямлю.
— Паспрабуйце падняць. Узяўся Васіль, крыху патрымаў.
— Піліп Макаравіч, вы камяні ў рукзаку носіце?
— Сёння лягчэйшы. Вось каб учора паднялі!
— Вы і ўчора яго на галаве насілі?
— І ўчора, і заўчора.
— А калі мне паспрабаваць? Можна?
«Бач, — думаю, — і Васілю захацелася з рукзаком на галаве пахадзіць. І чаго ж так за рупіла? Можа, партфель з кніжкамі стане на галаве насіць?»
— Можна, — сказаў Піліп Макаравіч.
Васіль абедзвюма рукамі схапіў рукзак, пачаў паволі падымаць угору. Я падскочыў, стаў дапамагаць яму. Нарэшце сяк-так паклалі на галаву. Галава ў Васіля адразу палезла ў плечы, а твар стаў барвовы-барвовы, нібы хтосьці непрыкметна памаляваў барвоваю фарбаю. Я ляпнуў яго па плячы.
— Давай, Васіль. Падарожнічай па родным краі. Ды падарожнічаў Васіль нядоўга. Секунд пяць, дзесяць. Ступіў, перавальваючыся, што гусак, некалькі крокаў, нагнуў галаву, і рукзак упаў на зямлю. Я падышоў да Васіля.
— Не выйшла? Ну, што? Ен адвёў убок вочы.
— Я пранёс бы, калі б не зваліўся.
— Мне здалося, што ты яго сам скінуў.
— Табе заўсёды немаведама што здаецца, — агрызнуўся Васіль.
А Піліп Макаравіч вясёлы, усміхаецца:
— Хлопцы, без трэніроўкі не абыдзешся.
— Значыць, вы трэніруецеся? — пытаюся.
— Трэніруюся.
— У вас хіба хвароба якая? Дактары вам параілі?
— Бачылі фільмы, у якіх расказваецца пра жыццё ў Афрыцы?
Я кіўнуў галавою.
— Ну, бачылі.
— Бачылі, як афрыканскія жанчыны цяжар на галаве носяць?
— Бачылі.
— А чаму яны так робяць? Я паціснуў плячыма.
— Так прывыклі. У нас у руках, а яны на галаве.
— На галаве лягчэй, — сказаў Піліп Макаравіч. — Калі афрыканка нясе на галаве пяцідзесяцікілаграмовы цяжар, то яна затрачвае энергіі ў два разы менш, чым турыст, які нясе яго за плячыма.
— І вы хочаце менш энергіі затрачваць? — скумекаў Васіль.
— Канешне. Магу і вас навучыць насіць цяжар, як афрыканскія жанчыны носяць.
«Без гэткай навукі абыдземся», — падумалася.
— Лепей не трэба, — хуценька адказаў я.
І Васілю не спадабалася насіць цяжар, як афрыканскія жанчыны носяць.
— Не трэба. Нас толькі на гадзінку адпусцілі.
Мы павярнуліся і — трушком, трушком — па сцяжынцы. Калі адышліся крыху далей, Васіль пытаецца ў мяне:
— Ты не заўважыў каля палаткі воўчых слядоў?
— Не прыглядаўся, — прызнаўся я. — Забыўся.
— І я забыўся, — прамовіў Васіль. — Нічога. Прыйдзем дамоў, наямося і зноў сюды прыбяжым. Дамовіліся?
— Дамовіліся, — сказаў я.