Людміла Рублеўская АВАНТУРЫ ВЫРВІЧА, ЛЁДНІКА І ЧОРНАЙ МЕЛАНХОЛІІ Раман прыгодніцкі і фантасмагарычны Кніга шостая

ПРАЛОГ

Дзверы не паддаваліся.

Трывалі здзекі з дабрадзейнасцю рымскай Лукрэцыі і мужнасцю спартанскага цара Леаніда.

Хаця шаноўны пан Франтасій Вырвіч, падкаморы Менскага павета, сумленны шляхціц герба Гіпацэнтаўр, лупіў у тыя дзверы і кулакамі, і нагамі ў саф’янавых чырвоных ботах з падкоўкамі, і булавой, на жаль, не гетманаўскай.

У дубовых дошках з’явіліся вышчарбіны, на лбе пана падкаморага — кроплі поту, на тварах прыгожай кабеты і чарнавокай дзяўчынкі, што стаялі побач і назіралі за высілкамі пана суддзі, — расчараванне.

Ад гэтага Вырвіч яшчэ больш раз’юшыўся.

— Бутрым! Не дуркуй! Адчыняй, бо праз акно залезу! Столь па трэсачках разбяру! Ты мяне ведаеш...

Трывалі здзекі з дабрадзейнасцю рымскай Лукрэцыі i мужнасцю спартанскага цара Леаніда.

За пабітымі дзвярыма панавала зацятае маўчанне, як на шляхецкай пагулянцы пад раніцу.

— Гэх, каб не засовы... Замок я б адамкнуў...

Пан суддзя злосна стукнуў на астачу нагой у няшчасныя дзверы.

— Ён з серады там замкнуўся, Пранціш... — дрыжачым ад тугі голасам прамовіла жанчына — яна ўсё яшчэ была прыгожай, як антычная багіня, але ў кутках вачэй паглыбіліся зморшчыны, а ў цёмных валасах, што выбіліся з-пад бялюткага каптура, паблісквала сівізна. — Раней хоць Сафійку да сябе пускаў...

Вырвіч упёрся ў непрыступныя дзверы спацелым ілбом, да якога прыліп русявы чуб:

— Баўтрамей, кiдай свае меланхолii... Патрэбна твая дапамога як доктара... Чуеш? Гайда неадкладна ў Гародню! Пан Жылібер атручаны! Hixто рады не дае...

Пранціш не паверыў сваім вушам: з-за дзвярэй пачуўся змрочны смех... Гэткі трохі сабе дэманічны.

Доктар Лёднік звар’яцеў, ці што?

Колькі памятаў Вырвіч, Бутрым дзеля выратавання хворага не зважаў ні на ўласную стому, ні на бяспеку, лячыў аднолькава старанна і жабрака, і князя, і ворага, які, ацаліўшыся, мог лекару ў пячонку кінжал загнаць... Падымаўся па першым поклічы ўночы, збіраў валізку, маліўся святому Панцеляймону-ацаляльніку... На полі бойкі падаў ля параненых каленямі ў мокры снег і бруд, не зважаў на кулі, што свісталі навакол... У пошасць захінаў твар маскай з вохкімі зёлкамі ў спецыяльнай «дзюбе» і ішоў у дамы з забітымі накрыж шыбамі, дзе паміралі невылечна хворыя — каб хаця палегчыць іх пакуты...

А тут, пры вестцы, што добры сябар, паважаны навуковец цяжка хварэе, — смех...

— Ён там што, з гарэліцай дыспутуе? — разгублена азірнуўся Пранціш.

Піць жа Бутрым і праўда не ўмее. Адразу мазгі адшыбае. Нават Пане Каханку Радзівіл яго чаркацца за сваім сталом даўно не змушаў...

— Няма там у таты ні віна, ні гарэліцы, — строга падціснуўшы вусны, адказала Сафійка, танклявая, беласкурая, цемнавокая, у кароне цяжкіх кос — яшчэ амаль падлетак, але ясна ўжо, якая стане...

Пранціш, нягледзячы на трагікамічнасць сітуацыі, залюбаваўся. Гэткай маці была ейная, пані Саламея Лёднік... Не фіглі хочацца строіць, жарцікі жартаваць, а забітага цмока пад ногі кінуць, у безнадзейную бойку з ворагамі кінуцца — каб хоць зірнула паблажліва, ля бэль дам санс мерсі...

— Хіба што... спірытус ёсць... — разгублена ўспомніла Сафійка. — Татка трымае яго ў кутняй шафе, каб забіваць заразу.

I сапраўды, Лёднік, які шмат чым абураў медычных калегаў, быў перакананы, што хваробы ўтвараюцца не ад парушення балансу вадкасцяў у арганізме, як лічылі ўсе пачцівыя дактары, а ад бруду і нябачных мізэрных істотаў, што трапляюць унутр праз раны ці дыханне. Блюзнер, адно слова.

Але калі аскетычны Бутрым наважыўся ўжыць спірытус не каб мыць рукі ды ланцэты-скальпелі, а дзеля разгону чорнай жоўці, што выклікае меланхолію...

— Ды што з ім такое здарылася?

Сафійка і пані Саламея трывожна перазірнуліся.

— Тата слова з нас узяў, што мы не будзем пра гэта нікому-нікому казаць. I што без ягонага дазволу да яго не зойдзем, — ганарыста ўскінула галаву дзяўчына, і яе вусны выявілі цвёрдую складку — як ва ўпартага татухны. Вырвіч ледзь не завыў ад адчаю.

Дзесьці над Дзвіною, на Сафійскім храме, ударыў звон, і празрыстыя велічныя гукі прасыпаліся праз залатое лісце дрэў на сухую траву, на чарапічныя і гонтавыя дахі Полацка, затрымцелі ў не ачарсцвелых яшчэ сэрцах...

— Усё, маё цярпенне скончылася!

У голасе пана загучала небяспечная сталь — а што ж, слабога ды рахманенькага не выберуць ганарыстыя шляхцюкі павета на пасаду падкаморага суддзі, ад якога ix зямельныя звады будуць залежаць.

— Зараз прышлю мужыкоў з сякерамі...

За дзвярыма пачуўся незразумелы скрогат. Нешта ўпала... Потым грукнуў з таго боку засоў. Няшчасныя дзверы з рыпеннем, у якім мроілася палёгка, прыадчыніліся...

Вырвіч ірвануўся ў пакой.

У паўзмроку непрыемна пахла, як у пакоі цяжкахворага. Яшчэ адчуваўся сапраўды водар спірытусу, дыму свечак ды нейкіх зёлак... Вырвіч падскочыў да акна, тузануў апушчаныя шчыльныя фіранкі і расчыніў шыбы, упусціўшы сонечнае святло i чыстае паветра — хопіць маскарадаў! Гаспадар, які прыгорбіўся ў крэсле, прысунутым да дзвярэй, зараз жа захінуў вочы рукавом... Відаць, сядзеў гэтыя дні ў цемры, як мядзведзь у бярлозе.

— Можа, патлумачыш свае бздуры, Бутрыме? Што за затворніцтва?

Гаспадар павольна апусціў руку, якой захінаўся ад нахабнага святла. Чорны камзол расшпілены, памятая белая кашуля ўквэцаная немавед у якія рэчывы і таксама расшпіленая на некалькі гузікаў, адкрываючы старыя шнары на грудзях. Худы твар зарос чорнай шчэццю, цёмныя вочы пачырванелі і запалі, валасы, усё яшчэ густыя і чорныя, толькі перавітыя сівізной, звісаюць неахайнымі пасмамі...

— Бздуры, кажаш?

Голас доктара гучаў змрочна і надтрэснута, быццам пасля доўгага крыку. Лёднік нязграбна схіліўся набок, намацаў рукой на падлозе нейкі кіёк, упёрся тым кійком у падлогу, ухапіўшыся абедзвюма рукамі... Напружыўся, сціснуўшы сківіцы... Крэсла са скрогатам пасунулася наперад. Вырвіч з непаразуменнем заўважыў, што да ножак крэсла сяк-так прыробленыя няроўныя драўляныя кругляшы, каб служылі коламі. Лёднік яшчэ раз рыўком адштурхнуўся сваёй палкай, як лодачнік на пераправе... Дакладней, злавесны пірат. Ягоныя доўгія ногі нязграбна і нерухома абапіраліся аб прыбітую ўнізе да пярэдніх ножак крэсла перакладзіну...

Бутрым выпусціў кіёк, і той з грукатам паваліўся на падлогу, Пранціш аж уздрыгнуў. Доктар развёў рукамі і нахіліўся ў